“Һағынып хәтергә алам”

Бер ниндәй ос­рашыу ҙа ос­раҡ­лы булмай шул. Әңгә­мә­лә­шеү барышында ул беҙҙең яҡтарҙа ла әү­лиә­лек иткән кеше - өләсәһе ту­ра­һында һөйләне.
- Өләсәйем Сә­­­ли­ха Рамазан ҡы­ҙы 1905 йыл­да Бишауыл-Уңғарҙа тыуып үҫкән, мәҙрәсә та­мам­лаған. Буй ет­кергәс Ҡустығол ауы­лына килен булып төшә. Сә­лимгәрәй олатайым менән дүрт балаға ғүмер бирәләр. Өлә­сәйем менән бер өйҙә йә­шәмәһәк тә, бер ауылда бул­ғас, уға көн дә тиерлек барып йөрөй торғайным.
Йыш ҡына уларҙың ҡапҡа төбөнән үк кешеләр сиратта тора ине, хатта өй эсенә инә ал­маған саҡтарым да булды. Күп ваҡыт уларҙан оялып ки­ре ҡайтып китә торғайным. Ә мөғжизә өмөт итеүселәр үҙ сиратын көттө. Ауырыу ҡатын­дар ҙа, ирҙәр ҙә, балаларын кү­­­тәреп килеүселәр уға ҙур өмөт­­тәр бағланы. Дауала­ныр­ға теләүселәр араһында ябай ке­шеләрҙән алып, “Волга” ма­ши­­наларында, костюм кей­гән, галстук таҡҡан ҙур ва­зи­фа­ларҙа эшләгән ир-егеттәр ҙә бар ине. Уны юллап төрлө тарафтарҙан килделәр, хатта алыҫ Мәскәү, Ленинград ҡа­ла­ларынан да сырхауҙан үҙе йә яҡындарын ҡотолдорорға теләүселәр булды. Өләсәйем сырхап, ярҙам һорап килеү­се­ләрҙе доға менән имләп, ты­ны менән өшкөрөп дауалай ине. Унан шифа алған кеше­ләр күп булған, ти. Йөк­лө­лөк­кә уҙа ал­мағандар бала таба, хәл­һеҙ­ләнеп, үлем кө­төп ят­ҡан­дарға көс керә, аяҡ­тарына баҫма­ған­дар аяҡҡа баҫа, һу­ҡырая баш­ла­ған­дар­ҙың күҙ­ҙәре асы­ла һәм күҙ тей­һә лә өшкөрөп һа­уыҡ­ты­ра...
Кешеләр уны ха­лыҡ таби­бы тип йө­рө­тә. Һиҙемләү һә­ләте көслө булған өлә­сә­йем мәҙрәсәлә яҡ­шы белем алып, артабан шу­ның буйынса ҡы­ҙыҡһы­нып, сырхауҙарҙы һа­уыҡ­­ты­рыу өсөн доғалар өй­­­­рә­нә һәм күп мәғлүмәт туп­лап белемен арттыра. Дин тыйылған йылдар булһа ла, бер ҡасан да унан айырылмай. Ошондай ҡөҙрәт, дауалау һә­лә­те уға Хо­ҙай та­ра­фынан ке­шеләргә яр­ҙ­ам итеп ебәрелгән өлөш бул­ғандыр, тип уйлайым. Хал­ҡыбыҙҙың элек-электән әү­­ли­­әләре, изгеләре күп бул­ған. Был ғилем­ле­лек­тән, рухи көс­тән килә.
Изгелектәр ҡылыуы өсөн уға ҡайһы бер бәндәләрҙән кү­рәҙәсе, сихырсы тигән яма­­наттар ҙа ишетергә тура килә, хатта саҡ төрмәгә эләк­мәй ҡа­ла. Уны иҫкелек ҡал­ды­ғы ме­нән шөғөлләнә тип, 60-сы йылдарҙа закон һаҡсылары ҡул­ға ала һәм Ҡырмыҫҡалыға алып китә. Бәхеткә, өлә­сә­йе­мә тотҡонда өс көн генә бу­лырға тура килә. Сөнки, уның килене (әсәйем) бик ҡыйыу, сос кеше ине, ул өләсәйемдең артынан барып, нисек бер го­наһһыҙ, кешеләргә тик изгелек ҡылыусы халыҡ дауа­лау­сыһын ябып тотаһығыҙ, Ал­лаһы Тәғәлә башығыҙға һуғыр тип ҡурҡмайһығыҙмы, тигән. Ошо һүҙҙәрҙән һуң уны тиҙ арала ҡайтарып ебә­рә­ләр...
Хәтеремдә ҡалған бер хәл хаҡында ла һөйләйем әле. Ҙур һәм тулы кәүҙәле олпат ҡына ир сырхап килде. Өлә­сәйем эр­гәһенә килеп, өш­көрә баш­лағайны, был ир нишләргә лә белмәй, “ен­ләнеп” китте. Ишек төбөн­дәге ике фляганы тотоп алды ла елтерәтеп әй­ләндерә башланы. Ә өлә­сә­йем туҡтамай, һаман доғаһын уҡый. Беҙ бик ҡурҡтыҡ, әсә­йем өләсәйгә өшкөрөүен туҡ­татырға ҡуша, тик өләсәйем бер нимәгә иғтибар итмә­йен­сә доға уҡыуын дауам итте. Күпмелер ваҡыттан теге ир аңына килеп, бер ни бул­ма­ған­дай тынысланды. Аҙаҡ өлә­сәй­ҙән ниңә туҡ­та­ма­ға­нын һо­рағайныҡ, әгәр туҡ­та­һам, файҙаһы булмаҫ, ен­дә­рен еңә алмаҫ инем, уның эсендә эйә­ләшкән ене сыҡты, тигәйне...
Шуныһы иғтибарға ла­йыҡ, ул үлгәндән һуң да ҡә­беренә зыярат ҡылырға, из­­ге­леге өсөн рәхмәт әйтергә килеүселәр гел булып торҙо. Уның тураһында бер китап яҙырлыҡ.
Өләсәйем әлегеләй күҙ алдымда, әйтерһең, ошо тиклем йылдар уҙмаған да. Ейән­дә­ренең һәр береһен яратты, беҙ­ҙе тәмлекәстәр биреп һө­йөндөрөр ине. Уның тапҡыр һүҙҙәре, тәрән аҡыллы кә­ңәш­тәре һаман ҡолаҡта сың­лай кеүек. Шулай уҡ ҡулдан килерҙәй эштәргә, мәҫәлән, нисек ҡамыр баҫырға, һауыт-һаба йыуырға, уны таҫтамал менән ялтыратып һөртөргә һәм, әлбиттә, яҡшыны ямандан айырырға өйрәтте. Өлә­сәйем күптән инде ба­­ҡый­­­лыҡта булһа ла, биргән һабаҡтары һәм доғалары иҫтә тора. Әлеге көнгә тиклем ҡә­ҙерле кешемдең бер нисә Ҡөрь­ән һәм мөнәжәттәр китабын, үҙ ҡулы менән яҙылған доғаларын, фотоһүрәтен, документтарын ҡәҙерләп һаҡ­ла­йым. Уны бик һағынып йыш иҫкә алам. Төшөмә лә инеп то­ра. Әйткәндәй, мин дә өлә­сәйемде төшөмдә күргәндән һуң дин юлына баҫтым.
...Төшөмдә ул мине етәк­ләп тау башына, бейеккә-бе­йеккә алып менеп китте. Тау үренә кү­тә­релгәс, аҫҡа ҡарап торҙом... Ошо мәлдә уянып кит­тем дә, оҙаҡ ҡына уйланып яттым. Был төшөмдән һуң бөтөнләй икенсе ке­ше бу­лып йәшәп киттем. Оҙаҡ­ла­май ғәрәп хәрефтәрен үҙаллы өйрәндем һәм ҡөрьән уҡый башланым. Хәҙер инде на­маҙ­ға ла баҫтым, - тип һөйләне Рәйсә Сәйетгәрәй ҡыҙы.
Дини кешенән, иманлы йорттан тирә-йүнгә күңел йылыһы таралып, күҙгә күренмәҫ нур бөркөлдө...
Фәниә Сәлимгәрәева.
Автор фотоһы.

Флүрә Самиҡова, Олокүл ауылы:
- Мин тыумышым менән Ҡустығол ауылынан. Сахай мәктәбенә йөрөп уҡыным. Иртәнге 7-ләрҙә уҡырға киткән саҡта Сәлиха әбейҙең йорто эргәһендә дауалауға ҡабул иткәнен көтөп, һәр саҡ күмәк халыҡ йыйылып торғанын күрә инем.
Сәлиха әбей бик белемле халыҡ дауалаусыһы булған, уны юллап төрлө яҡтарҙан килгәндәр. Әсәйем һөйләгәндәренең ҡайһы берҙәре әле һаман иҫтә.
Ул кешенең уйын да белгән икән. Шулай, алыҫтан ике ҡатын килгән. Өйгә килеп ингәс, уларҙың береһен һин ышанмайынса килдең, сығып кит, тип сығарып ебәргән. Баҡтиһәң, ысынлап та, береһе иптәшкә эйәреп килгән, ингеһе килмәһә лә, бергә килгән ҡатын көсләп индергән булған.
Тағы бер осраҡ. Республикабыҙ райондарының береһендә эске органдарҙа эшләгән ҙур ғына бер түрә аҡылы зәғифләнеп, ашауҙан һәм һөйләшеүҙән яҙған берҙән-бер ауырыу улы буйынса килгән. Малай үҙ сире буйынса медицина учреждениеһында ла дауаланған, тик бер ниндәй ҙә үҙгәреш булмаған. Сәлиха әбей уларға тоҙ һәм тағы ул ашаясаҡ ниндәйҙер аҙыҡты өшкөрөп биргән. Был малай һауыҡҡан, ә атай кеше ауыр сирҙән ҡотолдороусыға ғүмер буйына үҙен бурыслы итеп һанап, ваҡыты-ваҡыты менән әбейҙе өйөнә алып ҡайтып ҡунаҡ итер булған.

P.S. Хөрмәтле гәзит уҡыу­сылар, ә һеҙҙең Сәлиха Хәсә­нова тураһында ишеткәнегеҙ бар инеме? Уның хаҡында хәтирәләрегеҙ йәиһә районда йәшәүсе башҡа халыҡ дауалаусылары тураһында белһәгеҙ, беҙгә яҙып ебәрегеҙ.