Һағыныуҙар илата ла, йырлата ла...

Һағыныуҙар илата ла, йырлата ла...

Һәр ауылды һоҡланғыс, киләсәк быуынға өлгө булырлыҡ кешеләр йәмләй. Ундайҙар үҙҙәренең йәшәйештәре, булмыштары менән яҡташтары араһында ҙур абруй ҡаҙана.

 Үрге Төкөндә йәшәүсе шундай яҡташтарыбыҙҙың береһе Ғәлинур Сәлиховҡа 69 йәш. Ун биш йәшенән әсәйһеҙ ҡалып, тормоштоң асы- сөсөһөн татырға, михнәттәрен күре­ргә тура килгәнгә сынығып үҫкән ул. Шуға күрә ҡайҙа ғына эшләһә лә, һәр саҡ ҙур тырышлыҡ күрһәтә, бер ҡасан да мах бирмәй һәм матур ғаилә ҡороп, лайыҡлы ғүмер кисерә.

Бала саҡтан техникаға тартылған егет, 8-се класты тамамлау менән трак­торсы һөнәрен үҙләштерә һәм әрме хеҙмәтенә алынғанға тиклем үк атаһы­на, биш бәләкәй туғанына ярҙам ниә­тенән башлы-көллө эшкә сума.

Алыҫ Германияла хеҙмәтен тулты­рып ҡайтҡан йәш егет һалдат кейемен сисеү менән мәктәптә бергә уҡыған, үҫмер саҡтан дуҫлашып йөрөгән һәм хаттар алышып торған Түбәнге Төкөн һылыуы Әнисә менән ғаилә ҡорорға ҡарар итә. Сәлиховтарҙың татыу ғаиләһендә бер-бер артлы мөхәббәт емештәре – Гүзәл, Зөфәр, Альбина, Илдар, Линар, Ләйсән донъяға килә.

Икеһе лә үҫмер саҡтан әсәйһеҙ ҡа­лып, етемлек һурпаһын күп эскән ке­шеләр булараҡ, Сәлиховтар үҙҙәренең балаларын ел-ямғыр тигеҙмәй үҫтереү өсөн бар көстәрен һалалар: баҡса тул­тырып йәшелсә, емеш-еләк үҫтерәләр, күпләп мал, ҡош-ҡорт аҫрайҙар. Ба­лаларын кейендереү өсөн үҙҙәренән ҡалғанды Стәрле баҙарына алып ба­рып һатырға ла өлгөрәләр.

Тик 43 йылға яҡын татыу ғүмер ит­кән һөйөклө ҡатынының яҡты донъ­яларҙан иртә китеүе генә Ғәлинур ағайҙың күңелен әрнетә, ҡорған донъ­яларында яңғыҙ көн итергә мәжбүр итә.

- Һағыныуҙан илап та, йырлап та алам. Йома һайын тиерлек зыяратҡа барып киләм, шул саҡта ғына күңелгә бер аҙ еңелерәк булып ҡалғандай. Яман сирҙән ҡотолоп булмай, ҡапыл ғына китеп барҙы шул. Бергә-бергә йәшә­гән ғүмерҙең уҙғанын да һиҙмәгәнмен. Барыһы ла кисәге һымаҡ хәтерҙә, - ти ул күңел яраларын яңыртып.

Ғәлинур ағай Хәмдиә Йомағужа ҡыҙы һәм Рафаэль Тимербулат улы Көҫәпҡоловтар ғаиләһендә иң оло бала булып донъяға килгән.

- Атайым Көҫәпҡолов булһа ла, мине әсәйемдең фамилияһына яҙған­дар. Ҡартатайымдың фамилияһын юғалтмайым тип, кире атайымдың фа­милияһына күсеп торманым. Алты ба­ланы етем ҡалдырып, әсәйебеҙ 41 йә­шендә генә гүр эйәһе булды. Ул саҡта миңә 15 йәш ине, иң кесе туғаным Зә­бирҙең өс йәше лә тулмағайны. Атай көнө-төнө эштә булғас, барлыҡ йорт эштәре – самауыр ҡайнатыу, мейескә ут яғыу, икмәк һалыу, өҫ-башты йыуыу һәм башҡа мәшәҡәттәр беҙҙең иңгә төштө. Атайыбыҙ беҙ үҫкәнсе өйлән­мәне. Ҡыҙғанысҡа, Йомаҙил һәм Нә­зир ҡустыларым иртә донъя ҡуйҙылар. Шөкөр, әлеге көндә дүртебеҙ иҫән, - тип ҡыҫҡаса ғына таныштыра ул үт­кәндәре менән.

Туғыҙ балалы ғаиләлә тәрбиәлән­гән Әнисә Хәсән ҡыҙының да әсәһе бик иртә донъя ҡуйған. Мәктәптән һуң штукатур-маляр һөнәрен үҙләштереп, Өфөлә, Һәүәләйҙә һәм Ҡырмыҫҡа­лыла ҙур биналар төҙөүҙә ҡатнаша ул. Үрге Төкөнгә күскәс, балалар баҡ­саһында, сөгөлдөр баҫыуында эшләй, колхоз быҙауҙарын ҡарай. Әнисә апай тураһында йөрәгендә тик йылы хәтирәләр генә йөрөтә Ғәлинур ағай:

- Мин уны урлап алырға ла уй­лағайным. Туғандары күмәк булғас, урларға бирмәнеләр. Ныҡ сибәр ине, ике Төкөндә лә ундай ҡыҙ булмаған­дыр. Етем тип тормай, миңә кейәүгә килгәне, алты бала бүләк иткәне өсөн сикһеҙ рәхмәтлемен. Балалар үҫтер­гән саҡта төрлө хәлдәр булды. Мага­зинда кейем-фәлән булмаған саҡтар ҙа булғыланы. Бала-сағаны кейенде­реү һәм ашатыу өсөн унар сусҡа, ил­лешәр ҡаҙ, ат та аҫраныҡ. Өсәр баҡса үҫтереп, бәрәңгеһен, кишерен, һуға­нын, кәбеҫтәһен Стәрлегә бер вагон ғына ташығанбыҙҙыр ул. Шулай итеп тырышып-тырмашып донъя көттөк. Ҡайһы бер килендәр кеүек бер ваҡыт­та ла ҡайтып китмәне. Мин үҙем кол­хоз эшенән бушаманым, көнө-төнө тиерлек тракторҙан төшмәнем. Йорт мәшәҡәттәренең күбеһе ҡатынымдың һәм балаларымдың иңенә ятты. Ал­лаға шөкөр, Әнисәм бер ваҡытта ла ҡараңғы сырайын күрһәтмәне. Йы­рағыраҡ юлға сыҡҡанда осҡа тиклем оҙатып сығыр ине, - ти ул.

Бөгөнгө көндә Сәлиховтарҙың иң оло ҡыҙҙары Гүзәл Олокүлдә донъя көтә. Ефремкинда йәшәүсе Альби­на ғаиләһендә бер ҡыҙ үҫтерә. Илдар ғаиләһе менән Ҡабаҡ ауылында йәшәһә, Линарҙың ике балалы ғаиләһе Салауат ҡалаһында төпләнгән. Һамар ҡалаһында ғүмер итеүсе кесе ҡыҙҙа­ры Ләйсәндең ғаиләһендә бер ул үҫә. Ҡыҙғанысҡа, оло ҡайғыларға һалып, Зөфәр улдары йәшләй генә баҡый­лыҡҡа күсә. Ғәлинур ағай һәр ба­лаһының, ейән-ейәнсәрҙәренең ҡыу­аныс-шатлыҡтарын кисереп, ярҙамын тойоп йәшәй.

- Әсәйем менән атайым гел бергә һәм татыу булдылар. Еләккә лә, бәш­мәккә лә бергәләшеп йөрөрҙәр ине. Бер ҡасан әрләшкәндәрен ишетмә­нек. Атайым иртә таңдан эшкә сығып китә, һуң ғына ҡайта. Йыуынырға йылы һыу әҙерләп, ашын йылытып көтөп тора ине уны әсәйем. Улар беҙ­гә дөрөҫ тәрбиә бирҙеләр, үҙҙәре лә өлгө булдылар. Ғәҙел булығыҙ, кеше әйберенә теймәгеҙ, тип кенә торҙолар. Атай-әсәйемә һоҡланам һәм тап ошо ғаиләлә тыуғаныма ғорурланам. Беҙгә ел-ямғыр тейҙермәй донъя көттөләр. Хатта, урмандан еләк-бәшмәк йыйып һатырға ла өлгөрҙөләр. Инәйем йы­рлап ебәрһә, атайым бейей ине. Бар­лыҡ эште бергә һәм берҙәм эшләнек. Күмәкләп ултырып билмән яһаған һәм башҡа эштәр башҡарған ваҡыттарҙы һағынам. Әсәйем иҫән саҡта ихата­быҙ гөл-сәскәгә күмелеп ултыра ине. “Сәскә араһында ғына ятаһығыҙ”, - ти ине ауылдаштар. “Нимәгә беҙҙең өсөн шул тиклем өҙөлөп торалар икән?” - тип аптырай инем. Әсәйһеҙ ҡалғас ҡына атай-әсәйемдең етемлектә үҫеүе­нең нисек ҡыйын булыуын аңланым. Үҙҙәре 14-15 йәштә етем ҡалғанға күрә беҙҙе күҙ ҡараһылай ҡарап үҫтергән­дәр. Еләк-ҡарағат ҡайнатмаһынан өҙөлмәнек, бер ҡасан да һатыу туҡма­сынан аш ашаманыҡ. Әле үҙем дә шу­лай эшләйем, - тип күҙ йәштәре аша хәтер ептәрен һүтә ҡыҙҙары Альбина.

- Балаларыма рәхмәт. Тәрти­пле булдылар, ваҡыты еткәс тормош ҡорҙолар. Яңғыҙымды ҡалдырмаҫҡа тырышалар, йыш киләләр, һәр ваҡыт шылтыратып торалар, - тип дауам итә һүҙҙе Ғәлинур ағай ул-ҡыҙҙарының һәр ҡайһыһының матур тормош ҡоро­уына ҡыуанып.

Оҙайлы, намыҫлы хеҙмәте өсөн Маҡтау ҡағыҙҙарына эйә булған хеҙмәт уҙаманы, шөкөр, әле лә бирешмәй, матур итеп донъя көтә, мал-тыуар, ҡош-ҡорт аҫрай һәм балаларына оло терәк булып тора. Артабан да шулай иҫәнлектә-һаулыҡта оҙон-оҙаҡ ғүмер йомғағын һүтергә яҙһын!

Р.S. Ғәлинур Сәлихов әрме хеҙмә­те тураһында һөйләгән саҡта үҙенең бергә хеҙмәт иткән яҡташын күргеһе килеүен белдергәйне. Интернет мөм­кинлектәренең киңлеген файҙаланып, беҙ тиҙ генә унда мәғлүмәт һалдыҡ һәм Ғәлинур ағайҙың күптән күрмәгән хеҙмәттәшен таптыҡ. Улар әле теле­фон аша һөйләшкәндәр һәм осрашырға һүҙ ҡуйышҡан.

Розалия НАЗАРОВА.

Автор фотоһы.