“Тәмәке төтөнө - химия заводы ул...”

- Илһөйәр Атаморат ҡыҙы, тәмәкенең хаҡы ҡиммәтләнеүе лә күптәргә кәртә булманы. Шундай уҡ ҡурҡыныс упҡынмы ни ул?
- Күптәр тәмәкене йәшлеге менән ҡыҙыҡ күреп тарта башлай. Тәүҙә берәүҙе тартып ҡарай, шунан икенсене. Бына шулай уйындан ғына башланған ҡылыҡ ғәҙәткә әйләнеп китә һәм йыш ҡына насар эҙемтәләргә килтерә. Ҡайһы берәүҙәр иртәләрен ҡәһүә менән тәмәкенән башҡа күҙ алдына ла килтерә алмай. Күптәр һуңынан ташларға тырышып-тырышып ҡа­рай – тик булдыра алмай. Ҡыҙ­ғаныс, әлбиттә, сөнки был ваҡытлы рәхәтлек өсөн икеләтә-өсләтә интегергә тура килмәһә ярай ҙа...

- Тәмәкенең ниндәй зыяны бар?

- Ундағы зыянлы матдәләрҙе һанап бөткөһөҙ. Янып торған тәмәкенең төтөнө - 4 меңдән ашыу химик матдәне берләштереүсе үҙе бер химия заводы. Улар араһында иң зыянлылары ацетилин, ниша­тыр спирты, бензол, формаль­дегид, метанол һәм цианид. Тап ошо матдәләр дауалауға бирел­мәүсе йәиһә оҙайлы дауалау курсы талап итеүсе ҡурҡыныс ауы­рыуҙарға юл аса. Йыл һайын тәмәкенән 7,2 миллион кеше үлә. . Хәүеф дәүмәле бер көндә тартҡан тәмәке һанына бәйле. Даими рә­үештә тартыусы ир-егеттәр ара­һында йөрәк ишемияһы ауыры­уынан үлеү осрағы тартмаусыларға ҡарағанда өс тапҡырға күберәк. Тәмәке тартыусы ҡатындарҙа миокард инфаркты хәүефе лә өс тапҡырға ҙурыраҡ. Тәмәке­се­ләрҙең 87 процентында күҙәтелгән иң ҡурҡыныс ауырыу – үпкә яман шеше. Был ауырыу, нигеҙҙә, дауа­лауға бирелмәй. Үпкә шешенән тыш, тәмәкеселәр лейкоз, аш­ҡаҙан шеше кеүек башҡа ҡурҡы­ныс яман шеш ауырыуҙарына ла дусар була. Никотин тамырҙарҙың хәрәкәт итеү һәм баш мейеһенең тын алыу үҙәктәрен ҡуҙғытып, ҡан тамырҙарының ҡыҫылыуына кил­терә һәм төйөрсәләр барлыҡҡа килеүгә булышлыҡ итә. Ул шулай уҡ йөрәккә кислород килеүҙе кәметә, ҡандың ойошоуына бу­лыш­лыҡ итә, был иһә үҙ сиратында тромбтарға нигеҙ һала. Никотин йоғонтоһонда йөрәк тибеше 15-20 процентҡа йышая, шуға күрә тәмәке тартыу йөрәкте көсәнеп эшләргә мәжбүр итә, был иһә уны ваҡытынан алда эшлектән сығара. Тәмәке төтөнөндәге аммиак та аҙ зыян килтермәй. Тәмәкеселәрҙең күбеһе хроник бронхит менән ауырый. Тәмәкесе тәбиғәт биргән ғүмер оҙонлоғоноң ун йылын тартып ала.

Тәмәке тартыу ҡатын-ҡыҙҙар­ҙың һәм ир-егеттәрҙең енси функ­цияһына ла кире йоғонто яһай. Бу­ласаҡ әсәләр ауырлы саҡта тәмәке тартыуҙың балаға ни тиклем ҙур зыян килтереүен аң­ларға тейеш. Сабыйҙың ваҡы­ты­нан алда, ет­лекмәй тыуыуы, шулай уҡ аҡыл һәм физик үҫешендә тотҡар­лыҡтар булыуы ихтимал. Көйрәтеү кешенең тышҡы матур­лығына ла насар йоғонто яһай, бите йәмһеҙ­ләнә, тештәре һарғая һәм башҡа­лар. Тәмәкене ташлау бигерәк тә ҡатын-ҡыҙға ауыр бирелә. Шуға ла белгестәргә мөрәжәғәт итеү яҡшыраҡ.

(Дауамын гәзиттән уҡығыҙ).

Фирүзә РӘХМӘТУЛЛИНА әңгәмәләште.
Автор фотоһы.