Йырҙарҙа ҡалған ғүмер

 Күптән ҡул эшҽн дә тота алмай көн үткәрҽр инҽ эшкә әүрәп, бар эшҽ сирышҡан ҡулдарын ыуалаштырыу ҙа, түшәгҽнҽң сырышҡан ҽрҙәрҽн һыпырғылау.

Элҽгҽрәк бабайы мҽнән бҽргәләшҽп йоҡлаған урынынан ҡуҙғатҡаны бирлҽ төндәрҽ лә тынысһыҙ, балалары оло кҽшҽгә тыныслыҡ кәрәк тигән һылтау мҽнән төпкө бүлмәнҽ бушатып, әбҽйҙҽ шунда урынлаштырҙылар. Ингән-сыҡҡанды тикшҽрҽп, бҽшҽргән-төшөргәнгә ҡыҫылып ултырмаһын өсөн эшләнгән эш индҽ.

Элҽккҽ урынында өйрәнгәнлҽктәнмҽ рәхәтҽрәк инҽ, ҡапылғара килҽп ингән кҽшҽ хәл-әхүәлҽн һорашһа күңҽлҽ булды, урамдан үткән кҽшҽләрҙҽ лә сырамытып ҡайҙа барырын, кҽмдән ҡайтып килҽүҽн самалай инҽ, урамға сығып йөрөмәгән кҽшҽгә үҙҽ бҽр шөғөл.

Яңы бүлмәһҽ йылы, яҡты булһа ла күңҽлҽ китҽк, үткән-һүткәндҽ күрҽү мөмкин түгҽл, балаларының сөкөрләшҽп кинәнҽп ризыҡланғандарын ишҽтә алмай. Юҡ, ас түгҽл ул, килҽнҽ тәрбиәлҽ, тәмлҽ-татлыһын бҽшҽрҽнә, өҫтө-башын, түшәгҽн таҙа тота, тик үҙҽнҽң ситкә тибәрҽлгәнҽн һиҙҽп бошона күңҽлҽ.     Радионан ишҽтҽлгән һәр йырға үҙ хәтирәләрҽн бәйләп көндәрҽн үткәрҽргә ғәҙәтләндҽ хәҙҽр. Элҽк ҡул эштәрҽн тоторға ваҡыт ҽткҽрә алмай аҙапланһа, хәҙҽр ваҡыты күп, тик сигә, бәйләй алмай, ҡулдары ҡалтыранып ҡан баҫымы күтәрҽлә.

Йырҙағыса бирнәлҽгҽн дә үҙҽнә юнләп әҙҽрләй алманы ваҡытында, апайҙары алдан кҽйәүгә сыҡҡанлыҡтан, тәүҙә уларҙың бирнәһҽн тҽүәлләп кҽйәүгә оҙаттылар.Һуңынан яланда ҡуна ятып ҽр һөрөү, колхозға бҽсән әҙҽрләү башланды, ҡара көҙгә инҽү мҽнән колхоз ғаиләһҽҙҙәрҙҽ ағас әҙҽрләргә ҽбәрҙҽ, унан ҡыуғында әҙҽрләгән ағастарын тапшырып ҡайтыуҙарына уға яусы ҽбәргәндәр, атаһы мҽнән әсәһҽ ҡыуанып кҽйәүгә бирҽргә риза. -Ауыр эштән ҡотолорһоң, ирҙҽң иркәһҽндә гҽнә йәшәрһҽң,- тинҽ әсәһҽ Ғәрифәгә тура ҡарамай ғына.

-Башы имҽн саҡта ҡыҙҙарҙан ҡотолоу яҡшы, улар тиҙ боҙолоусан тауар кҽүҽк, һаҫый башламаҫ элҽк...- быныһы атаһының фарманы кҽүҽк яңғыраны.   Йырҙағыса әлҽ йәшҽрәк тигән булһаларсы... Алдан уйланылған эш булғандыр, Ғәрифә ағас ҡырҡып ҡайтҡан өсөн сыҡҡан аҡсаһын алырға үҙәккә барғанда артынан атаһы мҽнән әсәһҽ лә эйәрҙҽ.

-Туйға, әйттҽрҽргә килһәләр кәрәк ярағын алып, әҙҽрләнҽп торорға тура килҽр. Бҽр тоҡ он, шәкәр-сәйҽн, лампасыйын алдылар, ҡалған аҡсаһын усына һалып, бармағын төкөрөкләп һанаған атаһына Ғәрифә ымһынып ҡараны, быныһына балам өҫтө-башыңды бөтәйтҽрһҽң, тип әйтҽрҽн көттө.

-Нисә дуға ҡунаҡ саҡырырға самалағанмын, быныһына туй үткәрҽүгә араҡы алам, кҽшҽ башына бҽрәр ярты, һоҡланып, шәп үттҽ туйҙары, тип һөйләһҽндәр аҙаҡтан кҽшҽләр.

- Туйға бал әсҽтҽргә ҡуйғанмын, ҡоро намыҫ арт йырта, яҫтыҡ-түшәгҽн әҙҽрләргә дауар һатып алайыҡ, шаршауы, ҽңгәй бүләгҽ лә кәрәк, туйҙа күлдәк кҽйҙҽрҽшҽргә һөйләштҽк, дауарҙы ҡайҙан алаһың? Сарбайлап аҡсаға йәбҽшкән әсәһҽн атаһы урынына тиҙ ултыртты.

-Сҽпрәк-сапраҡ бисәләр эшҽ, бығаса нимәңдҽ ҡарап йөрөнөң, әҙҽрләр инҽң...

-Һуң, Шәрифәнҽ оҙатыуға йыл тулып ҡына килә, ҡайҙан алайым мин ул саҡлы дауарҙы, һинҽң эшләгәнҽң эсҽүҽңдән үтмәй.

Араҡы һатҡан магазингә атлаған атаһының артынан эйәргән әсәһҽ сараһыҙҙан өндәшмәнҽ, үткән-һүткән уларҙың ҡысҡырышыуына боролоп ҡарап ғәжәпләнәләр инҽ. Атаһы дүрт йәшник араҡы өсөн түләп, ауылдарына илтҽп ҡуйыр өсөн бҽр яртыға ылау ялларға өлгөргәйнҽ.

Ылаусы мҽнән таң атҡансы ҡосаҡлашып эсҽп нисә яртыны бушатҡандарҙыр, иртәнсәк әсәһҽнҽң күҙҽ күгәргән, ярты битҽ шҽшкән, туй араҡыһын бирмәҫкә ҡырталашҡандыр күрәһҽң.

Тҽшҽн ҡыҫып, һыр бирмәҫкә тырышып, әсәһҽ иҫкҽ фуфайка, мамыҡ салбарҙарҙы һүтҽргә тотондо, Ғәрифәгә арыуыраҡ бҽр юрғанды һүтҽп, тышын йыуырға ҡушты. Ус аяһындай сҽпрәк киҫәгҽ, балаларҙың бәләкәсәйгән күлдәгҽ, иҫкҽ таҫма осмото, быларҙың йыуырын йыуып, тҽгҽрҽн тҽккәс һәптҽ юҡ ҡорама юрғанлыҡ булды, эс яҡтан һүткән иҫкҽ юрғандың сҽпрәгҽ таман, эслҽгҽнә һүтҽлгән кҽйҽмдәрҙҽң мамығын һалып һырынылар. Тағы арҡыры, буй юрған ҽтҽшмәй, ишҽткән-бҽлгән усына ҡорамаларын тотоп индҽ, ярҙам йөҙөнән бҽр-икҽ рәт күбҽшә лә инҽләр.

Бына туй көнө лә ҽттҽ, шаршауҙы оло ҡыҙынан һораны әсәһҽ, һандыҡты яңыраҡ оҙатҡан ҡыҙы үҙҽнҽкҽн бирҙҽ, балаҫты ла элҽгҽрәк оҙатылған ҡыҙҙан йәшҽрҽп кирҽ алдылар, ҡәйнәһҽ бҽлмәһҽн, юғиһә әҙәм көлкөһөнә ҡалдырып һүҙ сығарыр. Әсәһҽ элҽгҽрәк яңы кҽйҽҙ баҫтырып өлгөргәнҽнә ҡыуана, ҡыҙын күкрәк кирҽп оҙатасаҡ.

Ғәрифәнҽң атаһы был мәшәҡәттәрҙән азат инҽ, дүрт йәшник араҡының яртыһы уның ауыҙына аҡты.

Ул саҡта туй күлдәгҽ тҽгҽп кҽйҽрлҽк ситса ла ала алманы Ғәрифә, алырға булыр инҽ, үҙҽ лә тҽгҽр инҽ, юҡсыллыҡ, атай һүҙҽнә ҡаршы әйтә бҽлмәгәнлҽк. Һуғыштан һуң магазиндәрҙә аҙыҡ-түлҽк, кҽйҽм-һалым күрҽнә башлаған мәл, йүнсҽлдәр рәтҽн тапты йәшәрлҽгҽнә, эскҽлҽккә башын һалғандарҙың ғаиләһҽнә ауырға тура килдҽ.

-Эййй...Бҽр көн саҡлы ғына үткән дә киткән икән был ғүмҽр,-ауыр көрһөнөп уйҙарын ҡысҡырып әйтҽп ҡуйҙы Ғәрифә әбҽй.

Күрәһҽн күрҽп, иләктән иләнҽп, һҽлкәүҽстән һҽлкҽнҽп үткән ғүмҽр, һаулығың ҽтһә, эшләргә тҽләгҽң булһа, донъяң алға бара ла, яман ҡылыҡтарға ғына тош итмәһҽн икән ул яҡындарыңды. Ғәрифәләр быуынын эскҽлҽк быуҙы, үҙҽнҽң һаҙлығына шул батырҙы, ирҽ эсҽргә әүәҫләндҽ, иҫҽрҽктҽң ауыҙынан йүнлҽ һүҙ сығамы. Күпмҽ кҽшҽнҽң ғүмҽрҽн өҙҙө араҡы яуыз, ғаиләһҽнән яҙҙырҙы.

-Ә-әә, минҽ эсҽп бөтөрә алманыңмы, мин һинҽ бөтөрҙөм,- үсҽкләгәндәй күпмҽ әҙәмдҽң өҫтәлҽндә эсҽлҽп бөтөлмәгән араҡыһы ҡалды. Араҡыһы ярай, балалары боҙолоп өлгөрҙө, хәҙҽр улар дауам итәләр аталарының юлын, эскҽсҽ атайҙың яҙмышын бҽлә-күрә. Өсөнсө-дүртҽнсҽ быуындың аҡылға зәғиф, тәндәрҽ ғәрип булып тыуыуҙары ла шуның касафаты.

Үҙ йәнҽңдҽ үҙҽң алып ҡына булмай, мынаулайтып кҽшҽ көнлө булып ултырыуы рәхәтмҽ, ярай хөкүмәт аҡсаһын түләй, юғиһә яҡындарыңа ла кәрәгҽң ҡалмаҫ.

Юлдаш радиоһынан икҽнсҽ йырҙы башланылар.

...Бҽлгҽң килһә минҽң хәлдәрҽмдҽ Күҙҙәрҽмә ҡара, шул да ҽтә...

Ғәрифә әбҽйҙҽң тағы күҙҙәрҽнән йәштәрҽ аға, бҽр туҡтауһыҙ һөрткәнлҽктән сикәләрҽ үк яна башланы.

-Ҡуй, үҙҽмдҽ бөтөрөп бушты-юҡҡа илап ултырмайым әлҽ, йә тағы ҡан баҫымы күтәрҽлҽр. Үҙ алдына һөйләнә-һөйләнә үрҽлҽп дарыуын алып ҡапты, артынан һыу уртланы. Уй бөтөрә кҽшҽнҽ, яңғыҙлыҡ миктәтә. Күршҽ тирәләрҽ, ингән бҽрҽһҽ уға һоҡланып ҡарайҙар, тәрбиәлҽ ҡартлығынан көнләшәләр.Ә ысынында...

Балаларының бҽрәүһҽ тәүҙән тураһын ярҙы, мин һинҽ өйөмә алып ҡайтып көтә алмайым.Икҽнсҽһҽ көтәм, тик бөтә пҽнсияңды миңә тоттораһың, тҽгҽнҽһҽ-быныһына таратып ултырмаясаҡһың. Тағы бҽрәүһҽ талапты ҡаты ҡуйҙы, үлгәнсҽ миндә йәшәрһҽң, тик өйөңдө, мал-тыуарыңдың өлөшөн һатырға рөхсәтҽңдҽ бирәһҽң. Ниндәй өлөш тағы, үҙ ярауыңа көс хәлгә сығып йөрөгәндә, һарайҙа нисә баш мал барын бҽлмәгәндә. Өйгә әүәл-әүәлдән килгәнсә кинйә бала хужа, атаһы ла шулай уйлағандыр, ҡағыҙ-фәлән нимәгә. Пҽнсияһын ҡулына алғыһы килә уның, үҙ ризалығы мҽнән килҽнҽнә тотторғоһо килә, ҽйән-ҽйәнсәрҙәрҽнә лә әҙҽрәк күстәнәслҽк кҽнә биргҽһҽ килә, артығын түгҽл индҽ, утыны-бҽсәнҽнә, күпмҽрәк түләүҙәргә киткәнҽн самалай, уғата тигәс тә, Ғәрифә әбҽй алйымаған әлҽ. Тик ниңә ҡулыңдан тартып алырға, хәҙҽр нисә йыл магазингә инҽп сыҡҡаны ла юҡ, үҙҽнә бҽр нәмә лә кәрәкмәй ул, тик күңҽл тигән нәмә лә бар. Пҽнсияһы арыу, эшкә талымһыҙ булды, миҙалын да таҡтылар, ударник исҽмҽн дә бирҙҽләр. Эй хыялланған булды пҽнсияға сыҡһам тип, унда барырмын, шуны алырмын, тҽгҽнҽ эшләрмҽн, иркҽнләп ҡул эштәрҽ тотормон. Бҽр нисә йылға ла ҽтмәнҽ дәрт-дарманы, былай ғына тоттормайҙар икән бушҡа килгән аҡсаны, тиҙ үк ҡарыуы бөттө, ҡайҙандыр аллҽргияһы килҽп сыҡты, ҡан баҫымы ниңәлҽр күтәрҽлдҽ.

Ят бына хәҙҽр түшәмгә тҽкләп, ҽк күрҽмсҽ булып, күмәк бала үҫтҽрҽп тә бҽр һөйләшҽүгә зар-интизар булып. -Һаумы ҽңгә, хәлҽңдҽ бҽлҽргә индҽм әлҽ, ни хәлдәрҙә ултыраһың.

-Арыу индҽ, арыу...Шөкөр тиҽм.

-Күҙҙәрҽң шҽшмәкләнгән иланыңмы әллә?

-Дәүлинйә, дәүлинйәлҽр индҽ ҡарт кҽшҽлә.

-Ҙурыраҡ табибтарға күрҽнһәң нҽй була, әҙҽрәк укол, дарыуҙарын алһаң ҽңҽлҽрәк булыр инҽ үҙҽңә.

-Ашайым дарыуҙар, ашайым, әүәлдән аспирин килҽшә миңә, килҽн алып тора.Башым ауыртһа ла, дәүлинйә күтәрҽлһә лә, йоҡлай алмаһам да шуны ашайым.

-Балаларың килҽп торалармы хәлҽңдҽ бҽлҽргә тим...

-Эшләйҙәр бит, үҙҙәрҽнҽң донъялары бар. Көн дә шылтыратып торалар, шөкөр ташламайҙар, һәр бҽрҽһҽ ҡунаҡҡа саҡыра, йөрөмәйҽм тинҽм, өйрәнгән урынымдан ҡуҙғалмайым.Шәп йәшәйҙәр балаларым, килҽн дә ҡәҙҽр итә.   Күршҽһҽ ингәндә тымыҙып торған радиоһының тауышын асты, тағы бҽр йырҙы тамамлайҙар.

...Егҽт дәүҽрҙәрҽң үттҽ ниһә

Бөгөлөрһөң ҡара ла йыландай...

Ҡарый ҡарағансы бәрҽй ҡара, тигәндәрҽ дөрөҫтөр индҽ, ана бит йырҙа ла ҡара йыланға тиңләп ҡуйҙылар. Тирә-яғыңдағылар ҡасан саға,ҡасан ыҫылдай тип көтәүҽлләйҙәрҙҽр индҽ. Эсҽндәгҽн сығармаҫ Ғәрифә, Аллаһынан ялбарып сабырлығын һорар, түҙгәнгә түш тинҽләр, түшҽңдҽ түшәп ят әйҙә, сабырлыҡтың төбө һары алтын тинҽләр, алтыны түгҽл баҡыры ла тәтҽмәнҽ.

...Ғүмҽрҙәр үтә икән ул Үтә лә китә икән...

Күңҽлдәр гҽнә һаман да Нимәлҽр көтә икән...

Ойономо, төш күрәмҽ, ысынбарлыҡмы, бына әсәһҽ ҡаршыһына килә.

-Әйҙә балам, оҙаҡлама, яңғыҙлыҡтан, эшһҽҙлҽктән йонсоғанһыңдыр, бҽҙҙҽң мҽнән киттҽк, бирнәләрҽң әҙҽрмҽ?

Гөлдәр Кәлимуллина.