Рәсәйҙең Юғары судына – 100 йыл

10 декабрь – кеше хоҡуҡтары көнө
Рәсәйҙең Юғары судына – 100 йыл
2022 йылдың 29 ноябренән 1 декабренә тиклем Дәүләт Кремль һарайында судьяларҙың X Бөтә Рәсәй съезы, ә 1 декабрҙә - Рәсәй Федерацияһы Юғары судының 100 йыллығына арналған тантаналы ултырыштар үткәрелә.
Һөнәри байрамдары уңайынан беҙ Башҡортостан Республикаһының Ҡырмыҫҡалы районы суды рәйесе вазифаһын башҡарыусы Екатерина Сәмиғуллина менән осрашып, уға бер нисә һорау бирҙек.
- Екатерина Радик ҡыҙы, бындай саралар йыш үткәреләме, ни өсөн уларҙың әһәмиәте ҙур?
- Бөтә Рәсәй судьялар съезы - судьялар берләшмәһенең юғары органы. Ул дүрт йылға бер тапҡыр РФ Судьялар Советы тарафынан саҡырыла. 1991 йылдан 2016 йылға тиклем шундай туғыҙ сара үткәрелде, быйыл - унынсы юбилей сараһы. Ул 2020 йылда булырға тейеш ине, ләкин илдәге ҡатмарлы эпидемиологик хәл арҡаһында Судьялар советы уны үткәреү мөмкин түгел тип һананы.
- Съезда кемдәр ҡатнаша?
- Унда юғары суд судьялары, дөйөм юрисдикциялағы кассация судтары, кассация хәрби суды, дөйөм юрисдикциялағы апелляция судтары, апелляция хәрби суды, Федераль арбитраж судтары рәйестәре ҡатнаша. Юбилей съезына шулай уҡ республика юғары судтары, край, өлкә судтары, федераль әһәмиәттәге ҡала судтары, автономиялы округтар, округ хәрби судтары судьялары, Конституция суды, Хөкүмәт, парламенттың ике палатаһы, юридик юғары уҡыу йорттары, сит ил делегациялары судьялары саҡырыла.
- Был иҫтәлекле ваҡиғанан нимәләр көтөргә?
- Юбилей съезын үткәреү закондарҙы камиллаштырыу һәм Суд эштәрен автоматлаштырыуҙы тәьмин итеү буйынса мөһим әһәмиәткә эйә. Хәҙерге этапта ғәҙеллек үҫешенең төп тенденциялары:
1) суд эштәрен автоматлаштырыу һәм судьяларға һәм суд аппараты хеҙмәткәрҙәренә йөкләмәне кәметеүгә бәйле бюрократияны кәметеү, тикшерелә торған мәсьәлә булып гражданлыҡ, административ, Арбитраж эштәре буйынса суд ултырыштары яҙмаһын беркетеүҙән, суд хөкөмөнөң бары тик индереү һәм резолюцион өлөшөн генә иғлан итеүҙән ғибәрәт;
2) суд штрафы институты үҫеше шулай уҡ гуманизацияның енәйәт закондарын туҡтатыу сараһы булараҡ йыш ҡулланыуҙан баш тартыу менән бәйле процесты гуманизациялау булырға тейеш;
3) жюри судының абруйын күтәреү мәсьәләһе, был суд ултырышсылары өсөн дәртләндереүҙе арттырыу тәҡдимдәре;
4) судьяларға ҡарата этик талаптарҙы көсәйтеү, был Фемида вәкилдәренең, шул иҫәптән медиа киңлегендә үҙ-үҙҙәрен тотошон контролдә тотоуҙы тәьмин итеү менән бәйле.
- Съезд ваҡытында суд системаһының дүрт йылға йүнәлештәре билдәләнәме?
- Съезд барышында алға табан үҫеш векторы билдәләнә, был суд системаһын камиллаштырырға һәм граждандарҙың ғәҙел һәм суд процесына хоҡуҡтарын тәьмин итергә мөмкинлек бирә. Әлеге сараларҙың дөйөм маҡсаты - суд системаһында барлыҡҡа килгән актуаль проблемаларҙы хәл итеү. Ғәҙел хөкөм системаһын реформалаштырыу шарттарында Рәсәй дәүләтселеген киләсәктә үҫтереүҙең иң мөһим мәсьәләләре буйынса закон сығарыусылар һәм судьялар йәмғиәте органдарының хеҙмәттәшлегенән башҡа үтмәй.
- Ҡырмыҫҡалы район-ара суды ҡасан ойшторолған?
- Башҡортостанда Ҡырмыҫҡалы халыҡ суды һәм Архангел район суды 1930 йылда ойошторола. Үткән быуаттың ҡырҡынсы йылдарында халыҡ судтары биләмә суд участкаларына бүленгән. Ҡырмыҫҡалы районында 1-се Ҡырмыҫҡалы суд участкаһы, 2-се Боҙаяҙ суд участкаһы һәм 3-сө Сахай суд участкаһы ойошторола. Архангел районында шулай уҡ суд участкалары ойошторола, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, уларҙың исеме тураһында теүәл тарихи мәғлүмәттәр, бөгөнгө көнгә тиклем һаҡланмаған.
“Район-ара судтар булдырыу һәм ҡайһы бер район, ҡала судтарын бөтөрөү һәм Башҡортостан Республикаһында ҡайһы бер район-ара судтары составында даими суд барлыҡҡа килеүе тураһында ”2014 йылдың 1 декабрендә 395-се һанлы Федераль закон ҡабул ителгәндән һуң Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыҫҡалы район-ара суды барлыҡҡа килеүҙең яңы тарихы башлана. Уның нигеҙендә Ҡырмыҫкалы һәм Архангел район судтары бөтөрөлә һәм Ҡырмыҫҡалы район-ара суды барлыҡҡа килә. Район-ара судтың яңы статусында эшмәкәрлек 2015 йылдың 15 декабрендә башлана.
Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыҫҡалы район-ара суды юрисдикцияһына Башҡортостан Республикаһы Архангел һәм Ҡырмыҫҡалы район судтарының бөтөрөлгән судтарының ғәҙел хөкөм итеү мәсьәләләре тапшырылды. Әлеге ваҡытта “база” суды - Ҡырмыҫҡалы ауылында, ә Архангел ауылында граждандарҙың ғәҙел хөкөмгә үтемлелеге тәьмин ителә.
- “Кадрҙар барыһын да хәл итә!” - тиҙәр. Коллектив тураһында һөйләп үтһәгеҙ ине.
- Бөгөнгө көндә судта компетентлылығы һәм юғары юридик белемдәре менән айырылып торған суд рәйесе вазифаларын башҡарыусы Екатерина Радик ҡыҙы Сәмиғуллина, Евгения Марат ҡыҙы Кәримова һәм Фаилә Рәфис ҡыҙы Ҡаһирова эшләй. Суд эшмәкәрлеге суд рәйесе ярҙамсыһы Ю.Р.Мөхәмәтйәнова, судья ярҙамсылары Г.З.Хөсәйенова, Р.Х.Ғәлина, суд ултырышсыһы секретарҙары Э.Ф.Ғиззәтуллина, Л.Ф.Шәрипова, И.Г.Байғусҡарова, Г.Ф.Күсемова, А.Р.Рамаҙанова, эш башҡарыу һәм кадрҙар бүлеге начальнигы И.Д.Рәхмәтуллина, суд секретары З.Х.Шәймөхәмәтова, суд приставы бүлексәһенең баш белгесе Н.В.Зайцева, суд приставы бүлексәһе белгесе А.Ф.Аралбаева, суд администраторы Р.Р.Хәсәнова һәм судтың техник хеҙмәткәрҙәре: инженер А.Р.Фәйзуллин, водителдәр Д.Р.Фәйзуллин, Г.М.Хисмәтуллин, шулай ук бинаны хеҙмәтләндереүселәр Г.М.Холмогорова, Р.В.Кашуба һәм И.С.Хөсәйенова кеүек үҙ эштәренең оҫталарынан тора.
Шуны ла билдәләп үтергә кәрәк, күп йыллыҡ һәм намыҫлы хеҙмәттәре, юғары һөнәри белемдәре, суд эшмәкәрлеген тәьмин итеүгә ҙур өлөш индергәндәре өсөн суд ултырыштары секретарҙары Эльвира Фән ҡыҙы Ғиззәтуллина һәм Линара Фәнил ҡыҙы Шәриповаға Башҡортостан Республикаһы Судьялары советының Маҡтау ҡағыҙы тапшырылды. Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыҫҡалы район-ара судында намыҫлы хеҙмәт иткән күренекле судьялар һәм суд аппараты хеҙмәткәрҙәре беҙҙең ғорурлыҡ булып тора. Асылда, Ҡырмыҫҡалы район судында үҙенең эшмәкәрлеген 27 йәшендә башлап, законсылыкты нығытуҙа күрһәткән ҡаҙаныштары, күп йыллык намыҫлы хеҙмәте һәм ҙур тәҗрибәһе өсөн “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы” исеменә лайыҡ булған Башҡортостан Республикаһы Юғары суды рәйесе Латипова Земфира Үзбәк ҡыҙын (мәрхүм), хәҙерге ваҡытта отставкалағы “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы” судья Хәсәнов Рәзит Усман улы, Башҡортостан Республикаһы Юғары суды судьялары Р.Р.Ҡорбанов, З.Г.Латипова, дөйөм юрисдикциялағы бишенсе кассация суды судьялары И.А.Нафиҡов, В.В.Минеева, Саҡмағош район-ара суды рәйесе Р.Р.Биктаһиров, 2016-2020 йылдарҙа судҡа еттәкселек иткән, “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы” исеменә лайык булған, әлеге ваҡытта отставкалағы Ҡырмыҫҡалы район-ара судының беренсе рәйесе Давыдов Сергей Алексеевичты билдәләп үтке килә.
Суд шулай ук хәҙерге ваҡытта лайыҡлы ялда булған ветерандары менән ғорурлана. Шулай, хәҙерге пенсионер З.С.Мөхәмәтйәнова 35 йылдан артыҡ суд секретары булып эшләне, “Хеҙмәт ветераны” миҙалы менән бүләкләнде. Н.Ф.Фомичева 20 йылдан артыҡ суд башҡарыусы булып эшләне. Шулай уҡ “Хеҙмәт ветераны” миҙалы менән бүләкләнде. Ф.М.Хөснөтдинова 36 йыл эш башҡарыусы, суд ултырышы секретары һәм суд секретары булып эшләне, хәҙерге ваҡытта хаҡлы ялда. М.А.Нәсибуллина 30 йылдан артыҡ эшләне, ул шулай уҡ “Намыҫлы хеҙмәте өсөн” миҙал менән бүләкләнде.
Суд ултырышы секретары В.А.Баркованың хеҙмәт эшмәкәрлеген билдәләп үтке килә, уның суд системаһында 35 йылдан артыҡ өҙлөкһөҙ хеҙмәт стажы бар. Башҡортостан Республикаһы Юғары Судының 90 йыллығы тантанаһында ул икенсе дәрәҗә “РФ суд системаһы алдындағы ҡаҙаныштары өсөн” миҙалына лайыҡ булды.
- Ҡырмыҫҡалы район-ара судында йылына нисә эш ҡарала?
- Йыл һайын район-ара судта 300-гә яҡын енәйәт эше, 2000 гражданлыҡ эше, административ хоҡуҡ боҙоуҙар тураһында 1500-гә яҡын эш һәм 1200-ҙән артыҡ материал ҡарала. Статистиканан күренеүенсә, 2021 йыл менән сағыштырғанда, район халҡы бәхәстәрҙе хәл итеү өсөн судҡа йышыраҡ мөрәжәғәт итә башлаған, сөнки район-ара суд эшмәкәрлеге яҡтарҙың ғәҙеллеген, асыҡлығын, хәбәрҙәрлеген һәм тигеҙлеген ғәмәлгә ашырыуҙың нигеҙ принциптарына нигеҙләнгән һәм граждандарҙың һәм юридик шәхестәрҙең боҙолған хоҡуҡтарын яҡлауға һәм тергеҙеүгә йүнәлтелгән.
Был үҙ сиратында районда суд власының абруйын күтәрә һәм граждандарҙың ғәҙел хөкөмгә ышанысын уята. Суд эштәрен башҡарыуҙың төп бурысы - һәр эште һәр яҡлап, тулы, объектив һәм ваҡытында ҡарау һәм уны закон нигеҙендә хәл итеү. Судьяларҙың һәм Ҡырмыҫкалы район-ара суды хеҙмәткәрҙәренең тәжрибәһе һәм квалификацияһы теләһә ниндәй ауырлыҡ категорияһындағы эштәрҙе сифатлы итеп ҡарарға мөмкинлек бирә.
- Ни өсөн мировой судьялар институты булдырылды?
- Рәсәйҙә мировой судьялар институтын тергеҙеүҙең маҡсаты һәм бурысы - физик һәм юридик шәхестәрҙең хоҡуҡтарын, иректәрен һәм мәнфәғәттәрен тәьмин итеү, һаҡлау һәм яҡлау.
Башҡортостан Республикаһы Ҡырмыскалы районының 1-се суд участкаһының беренсе мировой судьяһы булып 2001 йылдың 28 майынан һәм хәҙерге ваҡытҡа тиклем мировой судья Гүзәлиә Зәки ҡыҙы Әхмәҙуллина; 2-се суд участкаһының беренсе мировой судьяһы булып 2002 йылдың ғинуарынан 2016 йылдың 31 ғинуарына тиклем – мировой судья Клара Ғафүр ҡызы Лоҡманова, 2016 йылдың 20 майынан мировой судья Лилиә Вәнәғим ҡыҙы Низамова тора.
Архангел районы билмәһендә бер суд учаскаһы ойтошторолдо һәм БР Дәүләт Йыйылышы ҡарары менән беренсе мировой судья итеп Фәриҙә Ғафуан ҡыҙы Ғизетдинова билдәләнде. 2006 йылда мировой судья итеп Ирина Николаевна Нурисламова тәғәйенләнә. 2012 йылдан башлап мировой судья вазифаһын Рәсилә Ғәлимхан ҡызы Хафизова башҡара.
Барлыҡ мировой судьялар ҙа профессиональ белемдәренә һәм тәжрибәләренә таянып эш итә, был уларға эштәрҙе сифатлы һәм законда билдәләнгән сроктарҙа ҡарарға мөмкинлек бирә.
Судтарҙың эшмәкәрлеге, уларҙың ҡарарҙары миллионлаған кешеләрҙең яҙмыштарына, тормоштоң төрлө өлкәләрендә бәхәстәрҙе яйға һалыу менән туранан-тура бәйле. Шуға күрә граждандарҙың суд системаһына, судьялар эшенә һәм суд хеҙмәткәрҙәренә һорау һәр ваҡыт юғары буласаҡ.
- Әңгәмәгеҙ өсөн рәхмәт!
Светлана КАРПОВА әңгәмәләште.