«Күҙйылға» йырының тарихы

«Күҙйылға» йырының тарихы

Башҡорттарҙың Табын ырыуы халҡы ижад иткән йыр-моңдар, бейеүҙәр бихисап. Шулар араһында Ҡырмыҫҡалы районының йәмле Ағиҙел буйында урынлашҡан Үрге Төкөн ауылында ижад ителгән “Күҙйылға” йыры ла билдәле.

 Был йырҙа тасуирланған бик үк ҙур булмаған Күҙйылға күрше Ауырғазы районына ҡараған Мостафа ауылы эр­гәһенән башлана. Борма-бор­ма юлдар үтеп, Күҙйылға Үрге Төкөнгә килеп етә һәм ауылы­быҙҙың киң билдәле Мәләш йылғаһына килеп тоташа. Ә Мәләш иһә Ағиҙелгә ҡоя.

Һуңғы йылдарҙа Күҙйылға­ның һыуы ныҡ кәмегән, әммә заманында ул көслө ағымлы ҙур ғына йылға булған. Уның буйындағы тәбиғәт тә хозур­лығы менән дан алған. Ағасҡа бай урманы, йәмле туғайы күҙҙең яуын алған, халыҡтың күҙ төбәп торған урынына әй­ләнгән. Бәлки, шуғалыр ҙа халҡыбыҙ уны Күҙйылға тип атағандыр ҙа. Йылғанан алыҫ түгел бәләкәй генә Ташлыкүл һәм Ҡобакүл урынлашҡан. Күҙйылға буйы үҙенең бөт­мәҫ-төкәнмәҫ еләк-емеше, һутлы үләне менән дә ҡыуан­дырған. Бында иген дә шау­лап үҫкән, шулай уҡ халыҡты бесән менән дә тәьмин иткән, ауыл малы өсөн көтөүлек тә булған. Ә иң мөһиме – Күҙйылғала һыу тирмәне эшләгән һәм борон замандан алып бар­лыҡ Үрге Төкөн ауылы халҡын туйындырған. Ауылыбыҙ халҡы был тирмәндә тартты­рылған ондан хуш еҫле икмәк һәм башҡа ризыҡтар бешереп һыйланған. Ғөмүмән әйткән­дә, Күҙйылға буйы ауыл халҡы­ның иң изге һәм шул уҡ ваҡыт­та серле урындарының береһе һаналған. Йылға балыҡҡа ла бай булған. Бигерәк тә Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Күҙйылғаның тос ярҙамын тойған ауылдаштарым. Бына ошо данлы йылғаға бағышлап ауылыбыҙ халҡы йыр ижад иткән. Быларҙың барыһы ту­раһында ла миңә ошо ауылда тыуып үҫкән Имза Биктимеров бәйән итте.

- “Күҙйылға” йырын ҡартинәйем (ҡартәсәйем) Хәлимә Сиражетдин ҡыҙы Биктиме­рова яратып йырлар булған. Минең инәйем (әсәйем) Вә­силә Хәсән ҡыҙы Биктимеро­ва унан ишеткән йырҙы отоп алып, миңә йырлап ишеттерҙе. Хәҙер мин үҙем был йырҙы яра­тып башҡарам. Ҡыҙғанысҡа, ҡасандыр ауылым халҡы күҙ төбәп торған, донъя көтөргә, көнкүрештә ярҙам иткән Күҙйылғаның һыуы йылдан-йыл кәмеп, яйлап бөтөүгә табан бара ине. Аллаһҡа шөкөр, быйылғы ямғырҙар ярҙамында йылғабыҙ ҙурайып һәм тере­леп китте, - тигән мәғлүмәт­тәре менән дә бүлеште Балалар сәнғәт мәктәбенең ҡурай кла­сы уҡытыусыһы Имза Әхтәм улы.

Дания ҒӘҘЕЛШИНА,

Үрге Төкөн ауылы.