Тел мәсьәләһенә бер ҡараш

Тел мәсьәләһенә бер ҡараш

Туған телдәр тураһында күпме һөйләнһә лә, яҙылһа ла артыҡ бул­маҫ, сөнки тел мәсьәләһе һәр саҡ актуаль булған һәм шулай булып ҡала, минеңсә.

Һәр халыҡтың теле үҙенә яҡын, ҡәҙерле, тел бөтһә, халыҡ та бөтә тигән һүҙ. Шуға күрә үҙ телен һаҡлауға, яҡлауға, үҫтереүгә бер кеше лә битараф булырға тей­еш түгелдер.

Әлбиттә, был йәһәттән күп кенә эштәр башҡарыла, яҙыу­сылар менән осрашыуҙар, әҙәби кисәләр, конкурстар үткәрелә, туған тел уҡытыусылары ла әүҙем­лек күрһәтә.

Былар барыһы ла бик яҡшы, тик бындай эштәр көндә эшлә­нелмәй, ә туған телгә иғтибар көндә кәрәк һәм был иң беренсе ғаиләгә ҡағыла, телгә һөйөү тәр­биәләү атай-әсәйҙән башлана. Эш нисегерәк тора һуң? Билдәле, бала ниндәй милләттән булһа ла, уның теле үҙ туған телендә асылы­рға һәм аралашыу шул телдә бу­лырға тейеш. Ә ысынында бала­лар рус телендә аралашып үҫә, ни өсөн тигәндә, ғаиләлә шулай башлана.

Һуңғы йылдарҙа был бигерәк күҙгә ташлана, балалар үҙ-ара урамда ла, мәктәптә лә рус телен­дә аралаша.

Эйе, рус телен белеү кәрәк, ул - беҙҙең дәүләт теле, төрлө милләт халҡы өсөн аралашыу теле. Ә шу­лайҙа, балалар үҙ телен, халҡының тарихын, яҙыусыларын, батырҙа­рын белеп үҫергә тейеш түгелме? Телһөйәрлек, илһөйәрлек бала­ларға ҡайҙан килһен?

Телгә һөйөү ғаиләнән килә, ти­нек. Тик бына үҙ телен һөймәгән, үҙ итмәгән атай-әсәйҙәр менән ни эшләргә, мәктәптә туған тел­дәргә бүленгән сәғәттәрҙең кәмей барыуын нисек аңларға?

Тел тураһында яҙырға миңә бер күренеш этәргес булды, ми­нең күңелемдә шиғыр булып ты­уҙы, миңә бик ҡыйын да, ҡыҙға­ныс та ине. Уйланырға урын бар, уйлаған кешегә.

Перрон бушаны, кешеләр

Вагонға тулды.

Әкрен генә һиҙҙермәйсә,

Поезд ҡуҙғалды.

Ололар, балалар бар,

Вагон гөр килә.

Аралашалар үҙ-ара

Бары бер телдә.

Бер балаға һүҙ ҡушам

Башҡорт телендә.

Ә ул яуап ҡайтара,

Рус телендә.

Шунан, һорау бирәм

Әсәй кешегә:

“Ниңә бала һөйләшмәй

Туған телендә?”

Ғәжәпкә ҡалдым, ишетеп

Әсәй яуабын:

“Татар, башҡорт теле менән

Ҡайҙа бараһың?”

Нимә тип яуап бирергә

Торҙом аптырап.

Әйттем: “Дөрөҫ, балыҡ

Серей башынан”.

Тыуған ергә, телгә һөйөү

Башлана ғаиләнән.

Нимә көтәһең, үҙ телен

Яратмаған әсәнән?

Әлиә РӘХИМОВА

Яңы Ҡыйышҡы ауылы.