Ғәҙәттә, тормошобоҙға килеп ингән һәм даимиға әйләнгән ваҡиғаларҙы шулай тейеш, күптән шулай булған кеүек ҡабул итәбеҙ. Әйтерһең дә, улар ниндәйҙер ҡөҙрәт менән килтерелгән дә шунда уҡ йәмғиәттә үҙ урынын алған. Эйе, тәүҙә хыял тыуған, һуңынан һүҙгә әйләнгән, артабан һүҙ матдилашып, үҙенең аныҡ һынланышын барлыҡҡа килтергән һәм быны бер нисек тә инҡар итеп булмай.
Быйыл үҙенең бәләкәй генә юбилейын билдәләгән һәм бишенсе тапҡыр үткәреләсәк “Ҡатын-ҡыҙ – милләт әсәһе” республика конкурсы ла (хәҙер инде ул төбәк-ара кимәлгә сыҡты) юҡтан ғына барлыҡҡа килмәгән. Ҡасандыр ул хыял булһа, беҙҙең замандарҙа матур сара ғына түгел, ә ысын мәғәнәһендә ҡатын-ҡыҙҙың асылын асып биргән әйҙәүсе көскә әүерелде, тиергә лә мөмкин.
Кем ул милләт әсәһе, уның бөгөнгө ысынбарлыҡта тәғәйенләнеше ниндәй, ул үҙ бурыстарын үтәйме? Башҡортостан Республикаһының Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары йәмғиәте рәйесе, Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай депутаты, филология фәндәре докторы Гөлнур ҠОЛҺАРИНА бөгөн беҙҙең һорауҙарға яуап бирә.
– Гөлнур Ғәлинур ҡыҙы, доға ҡабатлағандан иҫкермәй тигәндәй, гүзәл заттар араһында танылыу яулаған “Ҡатын-ҡыҙ – милләт әсәһе” республика конкурсының нисек башланып китеү тарихына күҙ һалайыҡ әле...
– Барыбыҙ ҙа уҙған быуаттың 20-се йылдарында ҡатын-ҡыҙҙар хәрәкәтен етәкләгән, тәүге ҡатын-ҡыҙ йәмәғәт эшмәкәрҙәренең береһе Рабиға Ҡушаеваның 1917 йылдың 20–27 июлендә Ырымбурҙа үткән I Бөтә башҡорт ҡоролтайында 16 ғына йәшендә трибунаға сығып, белем алыуҙа һәм хеҙмәттә ҡатын-ҡыҙҙарға тиң хоҡуҡлылыҡ талап итеп сығыш яһауы һәм телмәрен “Милләтте үҫтереүҙә ҡатнашҡан ҡатын-ҡыҙҙар йәшәһен! Ҡатын-ҡыҙ – милләт әсәһе!” тип тамамлауы хаҡында хәбәрҙарбыҙ. Йылдар үтһә лә, был һүҙҙәрҙең асылы үҙгәрмәй. Республика ҡатын-ҡыҙҙары араһында ниндәйҙер конкурс ойоштороу фекере тыуғас, Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары йәмғиәте советына тәҡдим иттем, барыһы ла күтәреп алды һәм шул йылда уҡ беренсе бәйгене иғлан иттек. Идара ултырышының тәҡдиме менән уны “Башҡорт ҡатыны – милләт әсәһе” тип атаныҡ.
Был ярышта сәйәсәт, мәҙәниәт, фән, мәғариф, эшҡыуарлыҡ һәм йәмәғәт тормошонда үҙ урынын тапҡан гүзәл заттарыбыҙ ҡатнашты. Тәүге сараға уҡ йөҙҙән ашыу төрлө йүнәлештәге эш ҡабул иттек. Сентябрь аҙағына тиклем ҡабул итеүҙе оҙайтырға тура килде, сөнки район һәм ҡалаларҙан ҡатнашырға теләгән кешеләр күп булды.
Бәйге һөҙөмтәләрен йомғаҡлау өсөн арҙаҡлы ғалимә, сәйәсмән, етәксе ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙ менән бер рәттән республикабыҙҙың министрлыҡтары һәм ведомстволары белгестәре ингән баһалама комиссияһы төҙөлдө. Конкурсты йомғаҡлау һәм еңеүселәрҙе тәбрикләү ноябрҙә Өфө ҡалаһында Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары йәмғиәтенең 25 йыллығына арналған сара сиктәрендә үткәрелде.
– Һәм шунда уҡ йәмғиәттә ҙур резонанс тыуҙырҙы, тип әйтергә лә мөмкин, сөнки хәҙерге кеүек ҙур масштабта үтмәһә лә, ҡатын-ҡыҙҙарҙа ҡыҙыҡһыныу барлыҡҡа килде. Әммә ниндәй генә сара үткәрелһә лә, ул мотлаҡ финанс сығымдар талап итә. Был мәсьәләне нисек хәл иттегеҙ?
– Тәүге өс конкурсты Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары йәмғиәте активының һәм беҙҙең тоғро дуҫтарыбыҙҙың аҡсаһына ойошторҙоҡ. Былтырғы проект Башҡортостан Республикаһы Башлығының гражданлыҡ йәмғиәтен үҫтереү буйынса гранты конкурсы еңеүсеһе булды һәм өлөшләтә грант иҫәбенә финансланды. Йәмғиәттең Совет ултырышында бишенсе – юбилей конкурсын үткәреү ниәте менән Башҡортостан Республикаһында ижтимағи-әһәмиәтле программаларҙы тормошҡа ашырыуға социаль йүнәлешле коммерцияға ҡарамаған ойошмаларға субсидия биреү конкурсында ҡатнашырға ҡарар иттек һәм өлөшләтә ярҙамға лайыҡ булдыҡ. Шулай уҡ бағыусылар ҙа ҙур ярҙам күрһәтә.
– Беренсе йылда “Башҡорт ҡатыны – милләт әсәһе” тип аталып, бөгөн ул “Ҡатын-ҡыҙ – милләт әсәһе” конкурсы булараҡ танылыу яулай. Ни өсөн уның атамаһын, заманса әйткәндә, глобалләштерергә булдығыҙ?
– Тәүге конкурста уҡ ҡатнашырға теләк белдергәндәр 150 кеше булһа, артабанғы йылдарҙа уларҙың һаны йылдан-йыл арта барып, былтыр 500-ҙән ашыу ғариза килде. Йылдан-йыл география ғына түгел, ҡатнашырға теләк белдергән төрлө милләт ҡатын-ҡыҙҙары һаны ла арта бара. Күп милләтле Башҡортостанда йәшәгәс, беҙ гүзәл заттарҙы айырып ҡарамаҫҡа ҡарар иттек, был конкурс дуҫлыҡтың, татыулыҡтың бер өлгөһө лә булып тора, республикабыҙ яландарында үҫкән төрлө сәскәләрҙән йыйылған гөлләмә кеүек, унда һәр милләт вәкиле үҙ төҫөндә балҡый.
Республика кимәлендәге конкурс булһа ла, Мәскәү, Санкт-Петербург ҡалаларынан, Ырымбур, Силәбе өлкәләренән, Татарстан Республикаһы һәм Пермь крайынан милләттәштәребеҙ әүҙем ҡатнаша. Ошоларҙы иҫәпкә алып, атамаһын үҙгәрттек.
– Ауыл ерендә йәшәгән ҡатын-ҡыҙҙар, ғәҙәттә, баҫалҡы һәм сабыр, бындай сараларҙа бик ҡатнашып та бармай. Улар ошо конкурста район, ҡала кимәлендә үҙен күрһәтеп өлгөргән гүзәл заттар менән бер рәттән көс һынаша аламы?
– Әлбиттә, юҡҡа ғына беҙ баштан уҡ төп талаптарҙың береһе итеп иғтибарҙы ауыл ҡатын-ҡыҙҙарына биреүҙе ҡуйманыҡ. Конкурстың муниципаль этабында йәмәғәт эшмәкәрлеге менән шөғөлләнгән, йәмғиәттәге асоциаль күренештәрҙе иҫкәртеүгә өлөш индергән, сәләмәт тормош алып барған, өлгөлө балалар тәрбиәләгән ауыл ҡатын-ҡыҙҙарына айырыуса иғтибар бирелә. Сараның маҡсаты ла бит әсәләрҙең йәмәғәт эшмәкәрлеген әүҙемләштереү, уларҙың эшен баһалау, йәмғиәттәге статусын күтәреү, ғаилә ҡиммәттәрен, халыҡ этнопедагогикаһын, тарихын, рухи-әхлаҡи һәм мәҙәни ҡиммәттәрҙе тергеҙеү, Рәсәй халыҡтары телдәрен һаҡлау һәм яҡлау, ҡатын-ҡыҙҙарҙың социаль-психологик ҡурсаланыуын тәьмин итеү, әсәлектең баһаһын арттырыу, ҡатын-ҡыҙҙарҙың социаль йүнәлештәге эшмәкәрлегенең әһәмиәтен күтәреү.
– Уйлап ҡараһаң, бөгөн йәмғиәттә ирекмәнлек киң тарала һәм популярлыҡ яулай бара. Ә ауыл ерендә бының менән ғүмер буйы шөғөлләнгәндәр, шул уҡ өмә, күршеләге оло йәштәге инәй-бабайҙарға ярҙам итеү һәм башҡалар – былар барыһы ла бушлай һәм изге ниәттән, ихлас күңелдән башҡарыла. Әммә йәмғиәттә бар нәмәне монетизациялау ауылдарҙа ғына йәшәп килгән ошо изге төшөнсәгә үҙгәрештәр индерҙе...
– Әйткәндәй, замандың быйылғы конкурсҡа ла ипкене тейҙе – талап ителгән пункттарҙың береһе булып ирекмәнлек тора. Ысынлап та, ауыл ҡатын-ҡыҙҙары – улар барыһы ла тиерлек ирекмән – шул уҡ тормоштағы кире күренештәргә ҡаршы көрәштә лә, тәрбиәүи эштәрҙә лә, күрше-күләненә, ауылдаштарына ярҙам ҡулы һуҙыуҙа ла улар күңел талабы буйынса эш итә. Шулай уҡ беҙ конкурс буйынса ирекмәнлеккә ҡалаларҙа, райондарҙа, ауылдарҙа ҡатын-ҡыҙҙар йәмәғәт хәрәкәттәрен ойоштороу һәм үҫтереү маҡсатын, уларҙың йәштәрҙә рухи-әхлаҡи, илһөйәрлек сифаттарын тәрбиәләүҙәге эшмәкәрлеген индереүҙе лә күҙалланыҡ.
– Конкурстың номинацияларына үҙгәрештәр индерелмәнеме?
– Еңеүселәр элеккесә ун номинация буйынса билдәләнәсәк. “Күп балалы әсә” – өлгөлө һәм уңышлы балалар тәрбиәләгән күп балалы әсәләр араһында, “Лидер” – үҙҙәрен йәмәғәт эшендә һәм сәйәсәттә һәләтле, маҡсатҡа ынтылышлы ойоштороусы итеп күрһәткәндәр, “Йыл өлгөһө” – эшмәкәрлектең төрлө өлкәләрендә уҙған йылда юғары ҡаҙаныштарға өлгәшкән ҡатын-ҡыҙҙар, “Уҡытыусы” – йәш быуынды тәрбиәләүҙә уңыш ҡаҙанған остаз, тренер һәм педагог ҡатын-ҡыҙҙар, “Оҫта” – сәнәғәттең төрлө тармаҡтарында юғары күрһәткестәргә өлгәшкән ҡатын-ҡыҙҙар, “Ғалим” – ғилми һәм тикшеренеү учреждениеларында эшләгән ҡатын-ҡыҙҙар баҫылып сыҡҡан хеҙмәттәре һәм иң яҡшы проекттары өсөн, “Мәҙәниәт” – ижадтарында этник ҡиммәттәр һәм халыҡ йолалары пропагандаланған ҡатын-ҡыҙҙар, “Бизнес-леди” – хәйриә менән шөғөлләнгән һәм илдең социаль сәйәсәтен хуплаған эшҡыуар ҡатын-ҡыҙҙар, “Оло йәштәге йәмәғәтсе” (“Ағинәй”) – 60 йәштән үткән, әүҙем йәмәғәт тормошо алып барған һәм халыҡ араһында абруй яулаған ҡатын-ҡыҙҙар, “Йәш лидер” – йәштәр һәм йәш әсәләр араһында үҙен лидер итеп танытҡан, төрлө өлкәләрҙә һәм йәмәғәт тормошонда юғары уңыштарға өлгәшкәндәр өсөн.
– Конкурсҡа эштәр ҡасанға тиклем ҡабул ителә һәм ҡасан йомғаҡ яһала?
– Конкурсты былтыр ноябрҙә иғлан иткәйнек, әле муниципаль этаптар бара һәм ғаризалар 1 февралгә тиклем ҡабул ителә. Икенсе этапта баһалама комиссияһы уларҙың араһынан еңеүселәрҙе һайлап ала. Республика этабының йомғаҡлау сараһы Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар көнө алдынан баш ҡалала “Торатау” конгресс-холында ойошторола, һәр номинация буйынса өсәр еңеүсе билдәләнә.
– Ошо йылдар эсендә дүрт конкурс үткәрелде. Улар буйынса был сараның әһәмиәте һәм файҙаһы хаҡында инде аныҡ һығымта яһарға мөмкиндер?
– Йылдан-йыл ҡатын-ҡыҙҙарҙың әүҙемлеге артыуы һәм уларҙың йәмғиәттә үҙ урынын табыуы, үҙенә ышанысы артыуы күҙәтелә. Ошо сарала ҡатнашҡан, еңеү яулағандарҙың ғына түгел, хатта тамаша ҡылыусыларҙың әйтеүенсә, был конкурс ҡатын-ҡыҙҙы ҡанатландыра, дәртләндерә, әүҙемләштерә, уларға илһам өҫтәй. Номинацияларҙан күренеүенсә, сарала төрлө өлкәлә мәшғүл булған, төрлө биләмәләрҙән ҡатын-ҡыҙҙар ҡатнаша һәм ниндәй генә тармаҡта эшләүенә йәки өйҙә бала тәрбиәләүенә ҡарамаҫтан, үҙен ысын мәғәнәһендә иғтибар, ихтирам һәм яҡшы мөнәсәбәткә лайыҡлы милләт әсәһе итеп тоя, ышанысы арта, иңбаштары турайып китә. Ошо йылдар эсендә күп ҡатын-ҡыҙҙарҙың шатлыҡтан илағанын күрергә, улар өсөн туғандарының ҡыуаныс кисереүенә шаһит булырға тура килде. Һәм улар киләһе йылдарҙа инде урындарҙа үҙҙәре ошо сарала ҡатнашырға өндәгән, ҡатнашыусыларға ярҙам итеүсе ролен башҡара башланы.