Йоҡлап китә алмай түшәгендә оҙаҡ әйләнгеләгән Хәлил Йәноҙаҡов тороп ултыр-ҙы ла, эргә­һендәге тум­бочкаға ҡуйылған лампаның утын тоҡандырып стеналағы сәғәт­кә күҙҙәрен те­­ксәй­теп ҡараны. Ярты төн уртаһы ауған. «Бығаса ҡайҙа йөрөй икән?..» Ҡул аҫтын­да ятҡан кеҫә телефонына үрелде. Экранда балҡыған оҙон теҙм-әнән кә­рәкле исемде та­­б­ып саҡырыу кнопкаһына баҫты. «Абонент выключил теле-фон, или нахо­дится вне зо­ны действия сети», тип теҙҙе рәсми тауыш. «Һүндергән

!.. Ҡайтып ҡына күрен, нисегерәк итеп һө­й­ләшергә белермен!» Күңе­ле­­н­ән шулай хәтәр киҫәтте лә аяҡтарына шипатайҙарын ҡатты, пижамаһын кейҙе, залдағы ут­ты ҡа­­быҙып асыҡ иш­­е­ктән балконға сыҡты. Бы­н­ан, ту­ғыҙынсы ҡаттан бар тирә-яҡ ус тө­бөндәгеләй ас­ыҡ күренә. Аҫта йоҡа, үтә кү­р­ен­мәле төн шаршауын ябынған ҡала һирәкләп үткән-һүткән машиналар шауына, ал­­ыҫта ел­гән поездың вагон тәг-әр­мәстә­ре ты­ҡ­ылдауына ҡа­рамай йоҡомһорай, әүел­й­ей.Ҡарағусҡылланып балҡ-ыған болотһоҙ күк йөҙөндә йондоҙҙар тағы ла ҡуйырып киткән тө­ҫ­лө. Кисләтеп кенә ләйсән ямғыры яуып үткәй­не. Һауа еүеш, һа­лҡынса.Тротуар ҡыр­л­атып үҫкән сирень ҡыуаҡтары күкрәп сәскә ат­ҡан. Уларҙан тара­л­ған хуш еҫ, танауҙы ярып уҡ бармаһа ла бы­нда, ҡош осор бей­е­к­леккә олғаш­ҡан. Сигарет сығарҙы ла ана шул сафлыҡ һеңгән хуш еҫте ыҫлағыһы ки­л­мәй икеләнеп туҡтап ҡалды, балкон тирә­с-енә терһәкләнеп ҡу­л­ындағын бармаҡ­тар­ы­н­да әүә­л­әне. Ҡабаттан түбәнгә ҡараны. Аҡ күлдәкле ҡыҙ­ҙың биленән ҡосаҡлап ба­р­ған егет үре­леп сәскә шәлкемен һын-ды­р­ып алғайны шуны ғы­на көткән тиерһең, тәртип һаҡсыһының һы­­быҙғыһы сөр-өлдәп ебәрҙе. Ике хыялый ет­ә­к­ләшеп, ғәмһеҙ шарҡылдап көлөп тротуар буйлап йү­гереп киттеләр. «Шатлыҡҡа туй­маҫ иҫәрҙәр, елғыуарҙар!» Уларҙы яратып та, һоҡ­л­анып та ҡарап оҙатты. Ун­ың да шундай ғәмһеҙ саҡтары бар ине бит, бар ине.

Төн уртаһында йортто ҡырлатып үҫкән сиренде ботарлап ҡына тора ине күҙ кү­р­еме ерҙә төҫмөрләнгән милиция кейемендәге кеше уҫал ҡысҡырҙы: «А ну, ст-ой!» Йүг­е­рә-ат­­лай яҡынлашты. Уны ошо районда бик йыш күрә. Дон Кихотҡа та-р­тым милиц­ионерҙы башҡалар менән бутау һис кенә лә мөмкин түгел; ҡул-аяҡта-ры саманан тыш оҙ­он, яҫы түбәле фуражка ятҡан ҡарбуҙҙай тумал­аҡ башы ла нә-ҙек, тарам­ыш­тарҙан ха­сил, ҡурылдай ороһо тупайып беленгән оҙон муйынға улт-ырған. Һонтор булғанғамылыр хәрби ыҫбайлығы юҡ кимәлендә; атлап йө­рөүе ки-лбәтһеҙ, яурыны аша сы­быртҡы ғына һал, ауыл көтөүсеһенә оҡшап ҡаласаҡ. Бер ҡосаҡ сәскәләр шәлкемен ҡу­лтығы аҫ­тына ҡыҫты­р­­ып ярым-ҡараңғылыҡҡа сумған кв­арталға янтайҙы, сөнки унда эҙ яҙлыҡтырыуы күпкә еңелерәк. Йә­н­тәслимгә ҡас-маны, һәлмәк кенә аҙым­лап, күнекмәләге саҡтағылай йүгереп китте. Белә, уны, ең-ел атлетика бу­­й­ын­са спорт мастерын, был хө­рә­сән бер ваҡыт­та ла ҡыуып етә алма-ясаҡ. Ул бит республика­ла, кү­рше өлкә­ләрҙә уҙғарылған марафон ярыштарында ал­д­ы­н­ғылыҡты бирмәгән нефть институтының спорт­сыһы. Ысынлап та арҡыры-торҡоро урынлашҡан йорттар лабиринтында байтаҡ ҡы­на әйлән­гелә­гәс, баҫ­тыр-ышыуҙың файҙаһыҙлығын аңлаған милици­онер ҡайҙалыр аҙашып ҡалды. Ят­аҡҡа ҡайтып инде лә сәскәләрҙе һыу­ ҡойол­ған биҙрәгә ур­ынла­штырып карауатына ят-ты. Йо­­ҡ­лап китә алманы, кемуҙарҙан ҡыуышыу, йәшенмәк уйнау ҡомар­ынан һам-ан да ар­ынма­ғай­ны әле. Ҡулдарын башы аҫтына ҡуйып, түшәмгә төбәлеп хыялға бирелде. Иртәгә филармонияла концерт тамам­ланғас ошо ҙур гөл­лә­мә­не тотоп сәхнәгә күтә­р­еләсәк һәм уны Рәзиләгә тотторасаҡ. Бә­лки яйы тура килһә ҡыҙҙы ҡосаҡлап битенән үбеп алыу мөмкинлеге тейер.

Көтмәгәндә шаулы урамдар сатында осраштылар, таныштылар улар. Тәү баш-та ул һирпе­леп ҡара­нымы, әллә ҡыҙ башлап һүҙ ҡуштымы, хәтерләмәй, ни­сек ке-нә булһа ла бер-береһенә тартылдылар ҙа һүҙгә-һүҙ бәйләнеп күптәнге танышта-рҙай һөйләшеп алды ла киттеләр. Үтә лә һы­л­ыу ине шул ҡыҙ, үтә лә сибәр: бөгө-лмәле-һығылмалы, ур­т­а­­с­а­нан ары кит­м­әгән буй-һын, иңдәргә төшөрөп киҫтере-лгән, бөҙрәләнеп һибелгән ҡалын һоро сәстәр, ҡуйы, оҙон кер­п­е­к­тәр ҡа­м­ауынан ҡараған йәшкелтерәк күҙҙәр, ыҡсым тан­ау, уймаҡ иренле ауыҙ күрмәлекле йөҙҙө тағы ла һөйкөмлөрәк, серлерәк итеп ебә­рә. Фәрештә инде, ысын фәрештә, ул яң-ылыш ҡына, был гөнаһлы ерҙе күҙләү өсөн ге­нә төшкән дә бына-бына кире йыһ-анға осоп юҡҡа сығыр төҫ­лө. Был ҡыҙҙар хал­ҡ­ын бер ваҡытта ла аҙағынаса төшөн-өп бөтөр­м­өн тимә, ҡурсаҡтай матур була тороп ниш­ләптер күрмәлекһеҙҙәрҙе һа-йлайҙар. Хәлил үҙен һәр хәлдә шундайҙар иҫәбенә керетә. Ошоғаса уртасанан ары китмәгәндәр уны күҙгә лә элмәнеләр, ә Рәзилә иғтибар итеп кенә ҡалманы, тиҙ ар-ала ылығып, яҡынайып китте. Шулай ҙа ҡыҙҙы үҙенән өркөтөүҙән ҡурҡып әҙәпле, тыйнаҡ ҡылана, оҙатып ҡуя ла битенән үбеп хушлаша, уға шу­ныһы ла ба­штан аш-ҡан. Йәнә осраш­ыу­ға мот­лаҡ гөлләмә тотоп бара. Ә уларҙы көн һайын ҡайһы ғы-на студент һатып ала алһын? Шуның өсөн дә кис етте иһә сәскәләргә һунарға сы­ға. Бына әле сәлдергәне аҡ болоттай ҡабарынҡы һәм кү­ркәм.

Иртәгеһен сиренде Рәзиләгә бүләк итте. Бүләк итеп кенә ҡалманы тәмле еҫ ки-лгән сикәгә терәлә биреп: «Мин һине яратам, ҡатыным булырға ризалығыңды бир», тип шы­бырҙап та өл­гөрҙө. Ҡыҙҙы филармония янында көтөп алып бөйөм ятаҡ яғына ҡа­рай атланы­л­ар. Рәзилә сәхнәләрҙә сығыш яһаһа ла әлегә студент, сә-нғәт ин­ститут­ы­н­ың вокал бүлегендә һуңғы курста уҡый. Һө­йләшеп китә алмағанға күрә һүҙ­һеҙ барҙы­лар. Егет сәхнәләге һор­ау­ы­на яуап көткән­дәй ҡыҙға моңһоу ит-еп ҡарап-ҡарап ала ла ауыр кө­рһөнә, тегеһе лә ауыҙына һыу урт­лағандай өндәш-мәй. Ятаҡ ишегенең төбөндә бер аҙ та­п­а­нғас, ҡыҙҙы еңелсә ҡосаҡлап битенән үбеп ки­т­ергә йыйынғайны ғына Рәзиләнең шы­бырҙаулы өндәшеүе туҡтатты: «Ә һин баяраҡ миңә өй­ләнергә йыйына инең түгелме?» «Эйе, әгәр ризалығыңды бирһ-әң…» «Ҡыҙҙар ялға ҡайтып бөттөләр, сегодня в комнате я одна, приглашаю на ча-шку чая…» Вахтер ур­ын­ын­да юҡ ине, ҡаршылыҡһыҙ үт­те­ләр…

Иртәгеһен шәмбе көн Рәзиләнең уҡыуҙан сыҡҡанын көтөп алып ҡулынан етәк-ләне:

- Киттек!

­­- Ҡайҙа?

– Атай-әсәйҙәргә хәбәр итәйек тә…

- Зачем? - Ҡыҙ ризаһыҙ бүлдерҙе. - Минән рөхсәт һораныңмы?

- Һуң беҙ бит…

– Ну и что же? Бөтә йәштәр ҙә так поступают. Һиңә минең менән ҡунып сы-ғыу оҡшаман­ы­мы ни? - Һаташыулы төшкә тартым сихри төн хаҡында ни генә әйт-һен ин­де тәжрибәһеҙ егет, шуға ситләтеп яуапланы:

– Ололарҙан фатиха алырға, мөнәсәбәтебеҙҙе законлаштырырға тейешбеҙ-ҙер бит?

– Боронғо йолалар бөтәһе лә иҫкелек ҡалдығы. Хәҙер күптәр отношениела-рын за­к­о­н­лаштырмай ғына йәшәйҙәр, это современно и удобно. Әгәр характерҙа-ры тап килмәй икән, икеһе ике яҡ­ҡа китә, без проблем, бөттө-китте. - Вайымһыҙ ғына аҡыл өйрәткән Рәзилә үтәләй итеп уның күҙҙәренә ҡараны. - Кисә минең ҡыҙ түгеллегемде һиҙҙең бит, әҙәп һаҡлап өндәшмәйһең генә. Шул килеш тә мине ал­ырға ризаһыңмы?

- Булған да бөткән, киләсәктә минең менән ҡал, Рәзилә?

- Шулай уҡмы? - Ҡыйғас ҡаштар юғары сөйөлдөләр. - Һу­ңы­нан үкенергә ту-ра килмәгәйе, ҡара уны…

- Мин һине яратам, һин дә мине…

- Туҡта әле, ҡасан мин һиңә ул һүҙҙәрҙе әйттем? - Рәзилә сабырһыҙ бүл­де­рҙе.

- Быйыл икебеҙ ҙә уҡыуҙы тамамлайбыҙ, тағы ике ай инде яҡындан та­ныш­­быҙ.

- Булһа һуң?

- Өҫтәүенә кисә…

- Бер балыҡ башы! Бергә ҡундыҡ та икән ти, иртәгә лә ҡунырбыҙ, бәлки, ул тү­­шәк уртаҡлашыуҙар что нибудь да меняют? Эйе, мин һине яратам, тип әйт­м­ә-нем, шулай ҙа оҡшайһың, әлегә… По этому давай заниматься любовью, зачем го-лову забивать лишними заботами!

- Мин һинең менән ир һәм ҡатын булып йәшәргә теләйем! - Ҡарарының ҡәтғилеген белдереп, ҡул һырты менән һауаны ҡыйҙы.

- Ну, смотри, я тебя предупредила… Әгәр ҙә артабан да минең менән бергә ҡалырға теләһәң үҙең йәшәгән ятаҡтан ғәиләлеләргә тәғәйенләнгән бүлмәнән ур-ын ал да беҙҙең проблема­ны хәл ит. Тик алдан киҫәтәм, беҙ сәнғәт кешеләре ирек яратҡан, своеобразный, непредсказуемый ха­лыҡ. - Вайымһыҙ ҡиәфәттә хәбәр һат-ҡан ҡыҙ был мәл­дә эргәһенән фырт кейенеп үтеп барған егетте ҡыҙ­ыҡһы­н­ып күҙ-әтә ине.

Яйланы, килеште ятаҡ коменданты менән, мәгәр иркен генә бер бүлмәне алыуға өл­­­­­­гәште. Шунда күсенеп сыҡтылар. Күсенеү тигәне лә шартлы, үҙҙәре менән тот-оп ике сумаҙан индерҙеләр инде шунда, ҡалғаны - ятаҡ ҡаралтыһы. Степендияға ғына йәшәү мө­м­кин бул­мағанлыҡтан тан­ышы аша нефть эшкәртеү заводына цех мастерының ярҙамсыһы сифатында эшкә урын­л­ашты. Хәҙер дәүләт имтихандар-ына яҡынлашҡас лек­циялар ҙа бөттө, бары практик дәрестәр генә ҡалды. Ә уның практикаһы өсөн ошо урындан да ҡулайыраҡты тапмаҫһың. Эш ауыр ҙа, мәшәҡ-әтле лә түгел, ҡоролма-мех­анизмдар өсөн яу­аплы мастер­ҙ­ың йом­ошсо мала­йы сү-рәтендә йүгермәләргә кәрәк, бары шул ғына. Мәгәр эш хаҡын башҡа урын­да­р­ға ҡараға­нда бында арыу ғына түләйҙәр икән. Йәнә төндәрен во­кзалға вагон бушат­ы­рға бара. Уныһы ла иш янына ҡуш. Тик ғәилә башлығы булараҡ ни тиклем генә аҡса йүнләргә тырышмаһын, тапҡаны аҙыҡ-түлектән, йәнә Рәзиләгә кейенеү, биҙ-әнеү кәрәк-яр­ағы ал­ы­уҙан үтмәне. Үҙе ҡышҡыһын йоҡа куртка, спорт кәпәсе кейә ине, яҙ етеүгә төҫө уңған джинс са­л­ба­рға, футболкаға, эш­ле­к­тән сыға барған крос-совкаларға күсте. Рәз­илә лә уҡыуын уң­ышлы тамамлап филармонияла эшкә ҡал-ды, өҫтәүенә кис­ке мәжлес­тәрҙә, банкеттарҙа йырлап аҡса эшләй. Тик ул эш хаҡ-ын, өҫтәмә килгән аҡсаларҙы бер тапҡыр ҙа күрмә­не. Ваҡ­сылланманы ла, үпкәлә-мәне лә ҡатын­ының был ҡылығына, сөнки ға­и­ләне бөтә яҡлап та ир кеше тәьмин итергә бурыслы. « Рәз­и­лә әлегә ҡәнәғәт, бик һуңлап ҡайтып инә лә төш ауғансы түшәктә аунай, шунан төшкө һәм киске ашын бер юлы аш­ап сираттағы кисәгә әҙ­е­р­ләнергә, биҙәнергә, кейем һайларға, яһ­а­нырға тотона. Бер көн парлап фила­р-монияға барырға те­л­ә­үен белдергәйне, ҡатыны өҙә әйтте: «Унда ни ҡалған? Һи­ңә бит бөгөн вагон буш­атырға!» Кәйефе төштө, теләге ҡайтты. Рәз­иләнең уның менән бергә күре­н­ергә теләмәүе аптырата, һуңғы осорҙа ҡалаға ла яңғыҙы сығ­ып юғалы-уҙы ғәҙәт итеп алды, ау­ыл­дағы ата-әсәһенә лә үҙе генә ҡайтып әй­ләнә. Был юлы ла ба­шҡа төпсөнөп йонсотма, тигәндәй ҡылығын кире ҡаҡмаҫлыҡ итеп нығытып ҡу-йҙы: «Мин атайым-әсәйем, коллега­л­арым алдында һаман да ҡыҙ, шул дө­рөҫлөктө сығып китмәҫлек итеп нығытып мейеңә һе­ңдереп ҡуй!» Күнде яңғыҙ-ярым көнит­ме­ш­енә, ат тулап ҡасан ғына тәртә һындырғаны бар, ул да шулайтып өнһөҙ-һүҙһ-еҙ төптән ғаилә арбаһына егелде. Әммә ваҡыт-ваҡыт күң­е­ле болоҡһоп ҡуя ине ун­ың, йәне наҙ­лы, ихлас яратыуҙы, йылы мөғәмәләне көҫәне.

Эштән ҡайтҡас бүлмәне йыйыштырып ҡатынының ҡайтыуына өҫтәл хә­стәр­л-әй башлағайны ғына йөҙө боҙолоп килеп ингән Рәзилә иламһырап карауатына ҡа­п­лан­ды. Эргәһенә яҡынлап көйәләнеү сәбәбен белергә иткәйне лә ҡатыны яур-ынына ятҡан ҡулды тупаҫ этәреп күҙҙәрен хәтәр яндырҙы:

- Бөтәһенә бары һин генә ғәйепле! Бар, һерәймә тере күҙ көйөгө!

Кис еткәс барыһын да үҙе аңлатты:

- Күпме генә һаҡланып йөрөһәм дә не смогла предохраняться, врачтар ау-ырға ҡалғанһың ти­н­е­ләр!

Хәлилдең йөҙө балҡып китте:

- Рәзилә, нимә тинең, ҡабатла!

- Нимәһен ҡабатларға, һаңғырауһыңмы әллә? Беременная я, ауылса итеп әйткәндә быуаҙмын, вот что!

- Бик һәйбәт бит был, мин - атай, ә һин әсәй буласаҡһың!

- Уның нимәһе һәйбәт, фигурам боҙола, если начну грудью кормить түштә-рем һыйыр елене ише һалынып төшәсәк, шунан мин атай-әсәйгә с каким видом покажусь, шул хаҡта уйланыңмы? Бе­р­енсеһен аборт менән алдырырға яр­амай, ти-неләр врачтар, юғиһә ҡотолор инем был бәләнән… - Ну что мне делать, что? - Көт-мәгәндә оло ҡазаға тарығандай үрһәләнде.

- Ауылға ҡайтайыҡ та ҡайны-ҡәйнәмә бөтәһен дә аңлатайыҡ. Фатихаларын би­рерҙәр улар, бына күрерһең!

- Кәрәмәй миңә уларҙың фатихаһы!

Бәрелгәндән-һуғылғандан аҙаҡ танауын мырш-мырш тартып тыныслана төш-кән Рәзилә ғәйепле төҫ менән итте:

-Атайым, тип һөйләһәм дә юҡ ул, мин бәләкәй саҡта уҡ беҙҙе ташлап кит-кән. Ауылда яңғыҙ әсәйем генә, она завклубом рабо­тает.

Төн ауғас та әле үҙенең әлеге хәле менән килешеп бөтмәй һаман мыжыны:

- Тимәк миңә заслуженныйҙы алырға яҙмағандыр күрәһең…

- Уның ҡарауы Герой-Әсә булырһың!

- Эйе, шул ғына етмәгәйне…

Был яңылыҡтан һуң да әле Рәзилә ҡатын-ҡыҙ серен йәшерергә, боҫормаларға ты­рышты, урамға тар джинсы салбарҙа сыға, кисәләргә әҙерләнгәндә корсет кейеп уның шнурҙарын ны­ҡлап тарттырырға тотона, Хәлилдең киҫәтеүен ҡолағына ла элмәй. Декрет отпускы­һ­ы еткәйне, уны ҡалдырып әсәһе янына ҡайтып китте. Ау-ылға бер нисә тапҡыр барып ураны, тик унда үҙенең артыҡлығын тойоп оҙаҡ тор-ламаны. Өлкән үк йәштә бу­лыуына ҡарамаҫтан эт алғыһыҙ итеп буянып йөрөргә яратҡан ерән сәсле, төрпө һү­ҙ­ле ҡәйнәһе уға ят һәм ҡы­рыҫ тойолдо. Был өй тото-шлайы менән ир төҫө күрмәгән, ир-ат еҫен ҡабул итмәгән ай­ырым бер донъя ине. Ошо хаҡта һүҙ араһында Рәзилә лә әйтә биреп ҡуйҙы: «Һин беҙҙең тормошҡа ни-сек сыҙайһың ул? Все окружение у нас женское, ишек алдындағы Белка, өй эсен­дә­ге бесәйебеҙ Принцесса - кәнтәйҙәр, һы­­йыр, тана һүҙһеҙ ҙә аңлашыла, һарыҡтар-ыбыҙ орғасы, хатта ҡаҙҙары­быҙ аталыҡһыҙ, тауыҡ­тарбыҙ әтәсһеҙ.» «Әтәсһеҙ тауы-ҡтар булмай, уларҙы кем өйөрөп алып йөрөй ул саҡта?» «Күршеләрҙеке ике кәртә араһында сыуала шикелле…» Бына һи­ңә мә, тимәк ул орғасы артынан эйәргән иркәк фиғелендә, сө­нки ул да бит даими рәүештә ҡала менән ауыл араһын таҡыр-лай. Үп­к­әләгәндәй итеп ҡайтып китә лә, аҙна аҙағына тағы ауылға юллана, унда бит Рәзиләһе. Ул уны ярата һәм яҡын кү­рә.

Һуңғы барғанында Рәзилә эйәреп ҡайтырға итте: «У меня подходит срок, тағы һин­ең менән булғым килә… - Иренең йылмайып ебәреүен күреп киҫәтә һалды, - тик эш шунда, тег­е­­ндә лә ҡатын-ҡыҙ донъяһында йәшәйәсәкһең, сөнки тыуасаҡ баланың ҡыҙ затынан икән­ле­­ген әйтте врачтар!»

Ике шатлыҡ бер юлы килде: ҡыҙы тыуҙы, һәм уны пенсияға киткән мас­тер урын­ы­­на эшкә тәғәйенләп ҡуйҙылар. Хәҙер инде йүгермәләп кенә ҡотолормон тимә, һәр нимә өсөн туранан-тура яуап бирергә кәрәк. Өйрәнсек ҡатаһы табан шымар-тыу ғына булһа, һөнәрсе ҡамыты елкәне баҫҡан ауыр, мәшәҡәтле шөғөл икән. Ба-ла тыуыу шатлығын йыуып машинаға тейәлеп дуҫ-иштәре менән ҡала урамдарын ҡыҙырҙылар, бер нисә кафеға һуғылдылар. Ҡайт­ып баралар ине, машинаһы яны-нда торған ГАИ хеҙмәткәре сыбар таяғын юл ситенә төрттө. Туҡ­тамай сара юҡ. Тышҡа ҡараны һәм теге Дон Кихотты та­н­ыны, күп­тәнге танышын ос­ратҡандай киң йылмайып ебәрҙе һәм док­ум­ен­т­тарын тотоп сығыр­ға өлгөргән ип­тәшен йәнә-шәләп тегенең ҡа­ршыһына баҫ-ты:

- Иптәш милиционер барыһына ла мин ғәйепле, ҡыҙым тыуҙы шуны йыу-ҙыҡ…

- Шулай уҡмы ни? Ғәйебегеҙҙе таныу язаны еңеләйтә әлбиттә, шулай ҙа руль артындағы дуҫығыҙҙы тикшерергә тура килер. - Алкотестер килтереп сығар-ҙы.

- Дуҫым бары шампанды ғына уртланы. Айыҡ ул.

- Бына уның айыҡлығын хәҙер тикшерербеҙ.

Ыҡҡа килерлек түгеллеген күргәс икенсе яҡтан һуҡтырҙы:

- Ә мин һеҙҙе таныйым, иптәш капитан!

- Ә мин һеҙҙе - юҡ, һәм ул танышлыҡ бындағы тикшереүгә йоғонто яһай ал­май.

- Мин һеҙҙең менән килешәм, шуға күрә лә әйтәм, һеҙ мине ике эш боҙған өсөн бер юлы язалай алаһығыҙ.

- Нисек?

- Йәмле июнь төнөн, төн уртаһында сирень ҡыуағын ботарлаусы тинтәкте иҫегеҙгә тө­шөрөгөҙ әле? Шунан мине кварталдар буйлап әллә күпме баҫ­тырҙығыҙ, әммә ҡыуып етә алманығыҙ?

- Әһә! Эләктең былай булғас! - Дон Кихот көтмәгәндә йәнләнеп китте, йөҙө-нә йылмайыу ғәләмәте сығарҙы. - Ғәҙеллек бар ул ерҙә!

- Бар шул. Штрафын да түләргә әҙер­мен, тик яза ғәҙел булһын.

- Йәлләд кенә язалай, ә мин бары ябай ГАИ хеҙмәткәре. Ҡыҙым тыу­ҙы, тиһең инде, Йәноҙаҡов? - Уның паспортын алып күҙ йүгертеп сыҡты. - Берен­се-һеме?

- Беренсеһе булғанға ла диңгеҙ тубыҡтан инде. Ауырлығы - теп-теүәл ике кило яр­ым. - Ҡулын алға һоноп һәлмәкләп шулай тине лә ҡыуаныстан көлөп еб-әрҙе.

- Йә, ярай, тыуған бала хаҡына һеҙҙе ярлыҡайым. Икенсе тапҡыр ошондай килеш эләкһәгеҙ минән яҡшылыҡ көтмәгеҙ! - Хушлашыуын белдереп ҡулын сикә-һенә тигеҙеп алды.

Ҡатынын бала табыу йортонан алып ҡайтҡас бөтөнләй икенсе тормош башла-н­ды, төп эшенән тыш бар хәстәре - шул икәү. Бала тыумаҫ элек үк өй эсен уй­ын­с-ыҡтар менән тултырып ташлағайны, уларға хәҙер ус аяһындай ғына сәскә биҙәкле кү­­л­дәктәр, бәләкәй матур башлыҡтар өҫтәлде, тар бүлмәнең ҡап уртаһына ағас кара­у­ат урын­лаштырылды, түшәмде тишеп ырғаҡ нығытып сәңгелдәк аҫылды. Ауылдағы келәттән, ваҡ-төйәк араһынан табып алып килде был нәмәне. Таҡтала-ры йышылып һары көрән төҫкә ингән сәңгелдәктә ул, шунан Хәлиҙә ҡарындашы бәүелгән үҙ за­манында. Башҡа алынған нимәләргә дәғүә белдермәһә лә сәңгелдә-кте күргән Рәзилә танауын сирҡаныулы йыйырҙы:

- Ошо аламаны элеп аяҡ баҫыр урын ҡалдырманың, еще унан мочой пахнет.

- Бер ҙә һыҡра түгел, әсәйем тауарын яңынан тегеп ебәргән, ә ағасына һең-гән еҫ минеке. Әйткәндәй, Айгөлдөң ҡырҡы сығыуға беҙҙе атайҙар ҡунаҡҡа саҡыр-ҙы. Бә­ләкәсте лә күрербеҙ, бер юлы шартына килтереп бата ла уҡытырбыҙ, тиҙәр. Һин бит беҙҙә бер тапҡыр ҙа булғаның юҡ.

- Нимә ул бата? Бата. Батҡаҡлыҡ. Трясина что ли?

- Мулла саҡыртып, туғандарың ҡатнашлығында никахты нығытыу ул бата, ҡа­йһы бер яҡта ижаб та тиҙәр.

- Унда ни ҡалған миңә? Ул бата тигәнең - иҫкелек ҡалдығы, ЗАГС-ҡа яҙылыу - закон ни­геҙендә береңде икенсеңә көсләп тағып ҡуйыу ул. Ә мин үҙаллы ҡалғым һәм ирекле йә­шәгем килә. - Рәзилә ары һөйләшкеһе килмәүен белдереп һыртын ғына ҡуйҙы. Ул да ерле-юҡтан бәхәс сығарғыһы килмәне.

Ике айҙан Айгөл кеше таный башланы, эштән ҡайтып инһә ҡыуаныстан тешһеҙ ауыҙын йыйып ала алмай талпына, төҫө лә Йәноҙаҡовтар нәҫеленә оҡшай бара, хатта уң яҡ сикәһендәге энә күҙәүендәй генә миңе, бәрхәттәй йомшаҡ, бөҙрә сәс-тәре лә ун­ыҡы. Ҡыҙына ҡулын һонһа ҡатыны тырҫ та бырҫ килеп үпкәләп борол-оп уҡ китә: «Кит эргәбеҙҙән, һинән солярка, мазут еҫе килә!» Рәзилә ауылға ҡайт-ып ур­ар­ға иткә­йне, унда бер аҙ­на­ға ла сыҙамай кире боролдо, иртәгеһен аңлатты иртә ҡайтыу сәбәбен: «Теген­дә йоҡо бирмәй көнө-төнө иланы, бында һинең янда тынысланды бит ана …»

Ярты йылдан Рәзилә эшкә сығырға теләүен белдерҙе:

- Етте өйҙә бала ҡосаҡлап ултырыу, минең дә кеше араһында йөрөгөм, в це-нтре внимания булғым килә, и так долго терпела. Хватит!

- Айгөл бит әлегә бәләкәй, ҡатын-ҡыҙҙарға йәш ярымға тиклем ултырырға мөм­кин, пособиеһын да түләйҙәр.

- Кәрәкмәй миңә жалкие гроши, хәйерсе тиндәре помада, кремдар алыуға ла ет­мәй. Мин бит әле тотошлайы менән эшкә сығам, тимәйем бит, килешеү ниге-ҙендә кис кенә эш­лә­йем, концерттарҙа сығыш яһайым, был ваҡытта һин Айгөл менән улты­рып то­р­орһ­оң. - Һаман ғына һөйләшеүҙе талаш-тартышҡа бора алма-ғанға ризалашты, шу­л­ай ҙа хәстәрлекле һораны:

- Концерттан һуңға ҡалып ҡайтыра тура килер. Мин бит бала менән ҡаршы сыға алмайым.

- Провожающих, ухажеров найду!

Хәҙер ул кистәрен өйҙә үткәрә, Айгөл менән мәш килә, ашата-эсерә, аҫтын еү-еш­л­ә­һә йүргәктәрҙе йыуып ташлай, йоҡларға ваҡыты етһә әкиәттәр уҡый, моңо булма­һа ла мөңгөрәп йырлап та алғылай. Айгөлө сәңгелдәктән аңлағандай итеп күҙҙәрен тултырып ҡарап ята.

Рәзилә аҙнаһына бер-ике тапҡыр ғына эшенә барып әйләнә ине, һуңғы осорҙа кис һайын юғалыуҙары йышайҙы. Ҡайтып инә лә хәлдәрен һорап та тормаҫтан йоҡларға ята. Һуңғы тапҡыр ярты төн ауғас ҡайтты, нишләптер был юлы шат һәм мөләйем, кәйефе үтә лә шәп ине. Түшәккә ятыу менән яланғас тәне менән килеп һый­ы­нды, тик унан ят еҫ килә ине. Арҡаһы менән боролоп ятты, Рәзилә лә ғәй­еп-ле кешеләй шы­мтайҙы.

Араларына һалҡынлыҡ йүгерҙе, һуңғы айҙарҙа кәңәштәре лә һүҙҙәре лә бере-кмәй. Тик уларҙы бер генә еп бәйләп тота һымаҡ, ул - Айгөлдәре. Сос, теремек ҡыҙҙары ту­ғыҙ айы тулмаҫ элек үк атлап китте, бытылдап хәбәрен һөйләп йөрөп ятҡан көнө, ба­лалар баҡсаһында инде һаҡауыраҡ теле апаруҡ асылды.

Йәйге гастролдәрҙән Рәзилә бөтөнләй үҙгәреп ҡайтты: ҡарашы һалҡын, хәрәк-әт­тәре һүлпән, тирә-йүнгә ҡарашы битараф, ул Айгөлдө лә уны ла бөтөнләй күрмәй төҫлө. Ҡайтҡан көнө башы ау­ыртыуға һылтанып түшәкте карауатҡа һәм иҙәнгә йәйҙе. Оҙаҡ йоҡлап китә алманы, түшәмгә төбәлеп уйланып ятты. Юғары ҡатта йәшәһәләр ҙә иҙәндән һалҡын килгәндәй, юрғанды башынан аша тартып япты. Ай­гөл уянып мы­ж­ығайны тороп бәләкәй карауатты һелкетеп кескәй арҡа-нан һөйөп ҡаҡҡайны ҡыҙы ҡабаттан йоҡлап та китте. Рәзиләнең дә түшәге шығы-рҙап ҡуйҙы, ул да уяу ине.

Иртәгеһен Айгөлдө балалар баҡсаһынан алып ҡайтыуға бүлмә буш ине. То­р­л-аҡ­т­ары етемһерәп ҡалғандай, шуны күңеле менән һиҙҙе. Айгөлөн сисендермәйе-нсә генә диванға ултыртты ла кейем шкафын асты, унда Рәзиләнең күлдәктәренең ур­ын­ында буш элгестәр генә теҙелгән, бүлмә эсендәге башҡа кейем-һалым да юҡ-ҡа сыҡҡан. Өҫ­т­ә­л­дә ҡағыҙ бите, эргәһендә ҡәләм ята. Быуынһыҙланып ултырғыс­ҡа ултырҙы ла ҡа­ғыҙ­ҙы ҡулына алды: «Хәлил, мине берүк дөрөҫ аңла, по крайней мере постарайся пон­­ять. Ки­тәм. Навсегда. Һин ғаиләне хәстәрләү өсөн генә ярал-ған кешеһең, һәйбәтһең, быны мин ихластан әйтәм. Ҡасан дә булһа аҡыллы ҡат-ын тап килһә һис шикһеҙ бәх­е­т­ле йәшәсәкһең. Ә мин һи­не, яҡ­шы кешене не сум-ела, не смогла полюбить… Прос­ти … Ярата белеү - наверное, удел немногих, изб-ранных людей. Юҡҡамы ни кешеләрҙе мөхәббәтле һәм мөхәббәтһеҙҙәргә бүләл-әр, ҡыҙғаныс­ҡа ҡаршы мин ошо төркөмдөң һуңғы­һында.Үҙ оямды ҡорорға теләп китәм, әгәр ҡора ал­һам… Серый быт, постоян­ная нехв­а­т­ка денег, тесная комнату-шка йәнемә тейгәндер, үҙәгемә үткәндер, бәлки, әҙ­әм бала­һ­ына ғүмер тик бер та-пҡыр ғына бирелә, шуны әҙәмсә йәшәп үткәрге килә. Бу­ласаҡ ир­ем бик бай кеше, его стремление, образ жизни - аҡса табыу һәм уны өҙлөкһөҙ арт­тыр­ыу. Ул айыр-ым, аҙ һанлы төркөм генә аңлаған аҡса телендә һөйләшә шик­ел­ле. Шул күҙҙәрен то­м­ала­ған аҡса аша мине күрер микән, бына эш нимәлә… Бергә йә­шәгәндә мин һине кү­рмәнем бит әле, шу­­­ның ише. Һин шул яһалма мөнәсәбә­ткә, алд­ыҡ торм-ошҡа, һалҡын бүлмәгә сыҙаның, ә беҙ миражға алданып моң артынан эй­әр­еп, бу-лмаҫтайға ымһынған хыялый халыҡ, иғтибарҙан ситтә йәшәй ал­май­быҙ һәм бе­л­мәй­беҙ…Һинең мен­ән ос­раш­маҫ­ҡа тырышырмын. Если когда нибу­дь да встрети­мся, мне будет очень стыдно! Сөнки мин хыя­нат иттем. Икегеҙгә лә… Ә хыянат ғә-фү ит­е­л­мәй торған гөнаһтарҙың береһе… Айгөл ҡал­һын. Ул төҫө ме­нән хат­та ха­р­актеры ме­нән дә һиңә ныҡ оҡша­ған, әгәр алып китһәм бергә йәшәгән­еб­еҙҙе, бер­гә үткәнебеҙҙе хә­терләтер, ә ул, күҙ­гә төшкән сүпкә сыҙап йәшәү еңел булмаясаҡ. Юҡ, юҡ, Айгөлдө сүп менән сағ­ыш­тырмайым. Мин ул сүп, ошо һатлыҡ йәнлегем сүп. Тағы һин бит ун­ың өсөн йәнеңде бирергә әҙер­һ­ең. Әгәр икебеҙ ҙә китһәк ни эшләрһең, яңғыҙлыҡҡа нисек сыҙарһың, шул хаҡта уйланым. Ҡы­ҙыбыҙҙы матур итеп үҫ­теререңә ышанам, ә минең яңы яртым уның өсөн ят һәм үгәй. Ә айырыл-ышыуға килгәндә беҙ былай ҙа ЗАГС-та түгелбеҙ, так что официальный развод не нужен. Пр­ощай. Спас­ибо за все…» Ҡулында дередәгән дәфтәр бите ысҡынып кит-еп, кәйпә­л­әп осоп иҙән уртаһы­на барып ятты. Шомлолоҡ­то һиҙенгән Айгөл дә шарылдап ил­ап ебәрҙе.

Тәмәке тоҡандырҙы, бер килке быҫҡығас аяҡтарын һәлмәк ҡыбырҙатып кире за­л­­ға инде. Һыҡмалы дарыу табып алды, киң балаҡтарын өҫкә күтәреп тыш та быш ки­леп тубыҡтарын ыуа башланы: «Йә инде, элекке сп­о­р­тсы, спорт мастеры тип кем әй­т­һен …» Әүәле бы­у­ындар­ы­ның ҡайҙалығын да белмәй ине, хәҙер ана, көн һайын ыуы­у­ҙы, йылытыуҙы, наҙлауҙы талап итә.Үткәндә цехта бергә эшләгән ип-тәше шаярыу ҡат-ыш: «Ҡы­рҡ йәштән һуң бер ерең дә ауыртмай, һыҙланмайһың икән, тимәк һин - мәйет!» тигән ине бит, уға ике­нсе йыл ҡы­рҡ биш йәш ту­ла. Мә-шәҡәтен осланы ла баш­ын артҡа ташлап тын ул­ты­р­ҙы, ҡаршыһындағы теле­ви­зор ҡуйылған шкафтың аҫҡы өлөшөнән ҡалын аль­бомды тартып сығарҙы, ундағы фо-толарҙы, открыткаларҙы, ба­шҡа иҫтә ҡалырлыҡ ҡағыҙ ки­ҫәктәрен ҡа­раштырырға кереште. Уларҙың күптәре һа­р­ғайып, күрмәлекһеҙләнеп бө­ткән­, шулай ҙа һәр бе-реһе күңеленә яҡын хәтирәләрҙе һа­ҡлай, һәр береһе ҡәҙерле. Бер­енсе биткә ике-һенең фотоһы йәбештерелгән. Өйл­ә­неш­м­әҫ элек айырым төшкән нәмәләр йәнәш бик сәйер кү­ренә: ул Рәзиләне һынап ҡараға­н­дай уның яғына аушая биргән, ә тег-еһе ҡас­ырға тел­әг­ә­н­­дәй ситкә тартылған. Бына бы­н­ыһы бергә йәшәй башлаған са-ҡтары, Айгөл­дө уртаға алғандар. Альбомда Рә­зиләне хәтерләткән фотолар ошол-ар ғына, ҡалғандарын үҙе менән алып киткән. Бәләк­әйерәк саҡ­та Айгөл йыш ҡы-на: «Әсәйем ҡайҙа булды ул?», тип төпсөнә ине. «Һин сә­ңгелдәктә саҡта әле сирл-әп үлеп китте», тип яуаплай тор­ғай­ны. Һу­­ң­ғы осорҙа ҡыҙы ундай һорауҙы бирмәҫ булды. Ҡайтып инһә кө­нө компьютер артында үтә, һир­әк­ләп телевизор тоҡанды-ра, онотҡанда бер ошо аль­бом биттәрен ҡарашты­ра. Әсәһен күрһә уның яғына сәйер һирпелеп ҡуйыу менән генә сик­лә­нә. Һиҙенә, һүҙгә әүәҫ Хә­л­и­ҙә һеңле­һе се-рҙе һаҡлай алманы ши­келле. Айгөл әсәһе хаҡында бер ни ҙә белмәй шул. Нимә тип кенә һөйләһен инде, маҡтаһынмы, яманлаһынмы? Юҡ. Әйҙә нисек бар шул­ай ҡалһын, сөнки һәр кем үҙенсә хаҡлы. Бәлки уның да хата­һы булғандыр, яҡшы ир­ҙе ҡатыны ташлап китмәй. Үткәндә һүҙ араһында: «Әсәйең һәйбәт кеше ине, эшл­екле, хәстәрлекле булды, һине яратты», тип әйтеп ысҡындырҙы. Ҡыҙының йө-ҙө бер мә­­лгә генә ҡайһылай балҡып киткәйне! Ҡыҙ балаға һәр ваҡыт әсә йылыһы, әсә тәр­б­и­әһе етмәй, хатта алтын атай ҙа яҡшы әсәйҙе алмаштыра алмай, уға торо-шло түгел… Икенсе бит­тә Айгөлдөң беренсе класҡа барғандағы фотоһы. Аҡ алъя-пҡыслы мәктәп формаһы кейгән, башында ҙур бант. Ҡуран­ыс кәүҙәгә тап килеп үк бөтмәгән ке­йемдәрҙе ҡатын-ҡыҙ ҡулы хәстәрләмәгәнлеге һиҙе­лә. Йылмайыуҙан тешһеҙ ауыҙын йырған Айгөлөнөң ҡулында Хәлиҙә һеңлеһенең ба­ҡ­са­һынан йыйыл­ған гөлләмә. «Уға бит ул саҡта утыҙ йәш тә тулмаған булған, бы-на бит уҙған ғүмер… » Бынау ус аяһылай түңәрәк ҡағыҙға ҡыҙыл ме­нән ҙур итеп биш­ле һаны яҙылған. Ҡыҙының мәктәп­т­ән алып ҡайтҡан тәүге бил­дә­һе.Ҡулына тотоп ҡы­уанып ҡайтып килгәнендә ҡағыҙ киҫәге ел­гә осоп китә. Шуны ҡыуып ар-ып-тала, саҡ ма­шинаның аҫтына барып эләк­мәй, өҫтөн бысрата, илап бөтә, алып ҡайта барыбер. Ошо ваҡиғаны Айгөл үҫә төш­кәс һағыныулы хәтирә итеп һөйлә-гәйне… Быныһы ­бейеү түңә­рәгендә тө­шкән фото­һы. Хас та күбәләккә оҡшаған, бына-бы­на елпенер ҙә сәскәгә барып ҡуныр төҫлө. Быныһын Талҡаҫта төшкәйне-ләр. Айгөлдөң башына эҫе ҡапҡайны ул көндә. Еләккә барып кәй­еф­һеҙ­лә­неп ҡа-йтты. Фото йәмһеҙерәк сыҡҡан. Башы­на эҫе ҡапҡанға ғына шулай көйһөҙләнде микән ул саҡта. Ай һай…

Ял йортонда бер йәш ҡатын менән танышты. Яңғыҙы ял итергә килгән ултыраҡ ҡыҙ. Маҡсаты бәлки ял итеү генә лә түгелдер әле, кейенеп-яһанып ир-ат күҙенә эләге­ргә тырыша, ҡояшта ҡыҙыныу һылтауынан пляжда ла, ял йорто биләмәһен-дә лә тыу бейә­ләй уйнаҡлап, йәшерер-боҫорор ерҙәрен ялтлатып купальникта йө-рөй. Бер­енсе көн ашханаға барғанда уҡ Инга (ҡатын башҡорт булһа ла исеме ош-олай ят ине) ун­ың яғына мәғәнәле ҡарап вәғәҙәле ҡаш һикерт­те, ул да йылмайған-дай итте шикелле. Сит-ят ҡараштарҙан күҙ яҙ­лыҡтырырға тыр­ыш­ып теге менән осраша башланылар. Һуң ул да бит быуынға ултыр­ған, ваҡыт-ваҡыт йән яғынан да, тән яғынан да ҡәнә­ғәтләнеү кисереп бушанып алырға хаҡлы, ни тиһәң дә урт-аҡ түшәк танһыҡлаған ир урта­һы кеше. Был быуындан бы­уынға күскән, әҙәм ба­л-аһының асылына яҙылған, тәбиғи, хатта шулай булырға те­й­еш ғәмәл. Әгәр хәләл ҡатыны булһа яттарға ҡарауҙы гөнаһҡа иҫәпләр ине, ә ул яңғ­ыҙ үҙе ҡыҙ тәрбиәл-әгән буйҙаҡ. Осрашыуҙарға йөрөгән­дә шундай дәлилдәр килтереп үҙен үҙе аҡлар-ға маташты. Ҡыҙы менән ял йортоноң эргәһендә теҙелгән ағас өйҙәрҙең береһендә урынлашҡайнылар. Эңер мәлендә Айгөл йоҡ­л­ап киткәс, шыпырт ҡына йүгер­мәл-әп, аяҡ остарына ғына баҫып алдан килешелгән урынға йүнәлде. Оҙаҡ ҡына кафе-ла ултырып алдылар, дәрт, дарман, кәйеф­ өсөн шарап, шампан эстеләр. Залда үҙ-ҙәре генә булыуға ҡарамаҫтан талғын ағ­ылған көйгә эйәреп вальста әйләнделәр. Онотола барған яҡынлы­ҡты тойоу ят та, шул уҡ ваҡытта бул­мышты тетрә­ндерер зарури ҙа ине был минутта. Биттәрен ҡағылып-ҡа­ғы­лып алғ­ан сәс шәлкеме ҡыты-ҡлай, йомро, тығыҙ, мул түштәр тарт­ын­ыуһыҙ күк­рәгенә һыл­аш­ҡан, тан­ауын мах-сус хушбый менән нығытылған, енси дә­ртте ҡуҙғытып ебәрерлек дә­ртле би­сә еҫе наҙлай. Рә­хәт. Ял итеүселәр аяғы һилләнгәс ар­ауыҡ ҡалдырып, эйәр­тенешеп теге-нең бүлмәһенә инеп бикләнделәр. Ҡап ур­та­ға иркен, ҡабарынҡы түшәк йәйелгән ағас карауат ҡуйылған, бай йыһазланды­рылған икенсе ҡаттағы һил урын, тик ни сәбәптәндер ҡорғандар уры­нына офистарҙағылай итеп тәҙрәләргә арҡ­ыры таҫ­ма-лы жалюздар эленгән, улар торлаҡҡа һалҡынлыҡ һәм ҡаҙна төҫөн бирәләр. Жал-ю­з­­дар аша эс яҡҡа һарҡҡан ай нурҙары һәммәһен сыбар, аҡлы-ҡаралы һыҙатта-рға ҡо­р­шаған. Аҙ­ғ­ын суртандай тал­д­ан үрелгән мурҙаға, ебәк йылымға килеп элә-кте­ме ни! Шул сағыш­тыр­ыу хәрәкәттәрен тышаны, ошоға тиклем этеп алып барғ-ан теләген һүрел­дерҙе, то­­тҡарланы. Ингаға беренселекте үҙенә алырға тура килде: еңел генә бар­лы-юҡлы кейемендәрен һалып ырғытты, тартыныуһыҙ уны сисенде-рә башланы. Енә­й­әт ҡыл­ға­н­дағылай ҡыланды Хәлил: ҡаб­алан иркәләп, ир-ат йом­ошон ашыҡ-бошоҡ башҡарҙы ла ризаһыҙ, ҡәнәғәтләнеү кисереп өлгөрмәгән кәнт-әй фи­ғ­е­лендә тырпы­рап ятҡан ҡат­ын­ға иғтибар ҙа итеп тормаҫтан һыпыртыу яғ-ын ҡараны. Баяғыл­ай ҡасып-боҫоп төн ҡа­рағылай ҡайтып инде лә һалҡын түшәге-нә су­мды, тың­л­анды. Күрше бү­л­мәлә йоҡ­ла­ғ­ан ҡыҙы бер нимә лә һиҙмәне шикел-ле. Иртәгеһен Ай­г­өл көйһөҙләнеп, мы­ж­ып кил­еп уянды: күҙҙәре то­манланған, тә-не ут­тай янып бара. Ҡу­­л­­ын бөрсөк-бөр­сөк тир бәр­гән маңлайға ҡуйырға иткәйне ҡыҙы уны асыу менән си­т­кә этеп стена яғ­ы­на боролоп ятты. Ял йортоноң табибын саҡырттылар. Ул тик­ш­е­реп, кисәге көн би­г­ер­әк эҫе бул­ды бит, ҡояш һуҡ­ҡандыр, тип дарыуҙар яҙып бирҙе, әм­мә файҙаһы теймә­не, Айгөл уларҙы эсеү генә түгел ашауҙан яҙҙы. Нимә эшләргә бе­лмәй аптыранды, ен­әйәт ҡылып яза көткәндәгеләй ҡойолоп төштө . Ниһайәт өсөнсө көнгә ҡыҙы телгә килде: «Һин мине ярат­майһ-ың, атай, минең һиңә кәрәгем юҡ!» «Бушты һөйләмә, ни­сек инде, яратмайым, һин минең йәшәү мәғәнәм, матурлығым, иң ҡәҙерле һәм һөйөк­лө кеш­ем…» «Улайһа ниңә ҡарт башың менән анау ямаҡай ҡатын артынан сабаһың? Һинән ун­ың еҫе ки-лә хәҙ­ер… Ям­аҡай еҫе…» Тетрәнеп китте, теге саҡ Рәзиләнең хыян­аты­нан һуң ул да бит еҫ­те та­науы менән түгел, йәне, тәне, тотош булмышы менән һиҙ­емләгә­йне. Әле ҡыҙы ла шул хәл­дә. Тимәк хыян­ат әҙәм балаһының йәнен ҡыйып ҡы­на ҡалм-ай уның этәргес, өшән­де­р­гес ара­л­а­р­­ҙы айырып биҙрәткес еҫе лә була икән дә баһа! «Ҡыҙым, берүк ғәфү ит… Тик һауыҡ ҡы­на, мин гел ян­ыңда ғына булыр­мын, бер үҙеңде генә яратырмын һәм хәстәрләрмен. Һин минең йән киҫәгем…» «Һүҙ би­рә­һеңме?» «Ант итәм, ҡыҙым…» Тағы бер һүҙгә ха­­­йран ҡалды, ҡарт баш-ың менән, ти­не бит ҡыҙы. Бала өсөн атай-әсәй һәр ваҡыт шу­лай оло төҫтә ҡалал-ыр инде, ҡасандыр уның үҙ­енә лә атаһы күпте күргән, күпте кисергән аҡ­һа­ҡал йә-шендә күренә ине, баҡтиһәң уға ул саҡта ни бары утыҙ биш йәш булған. Бер аҙна тиг­ән­дә аяғына ба­ҫты Айгөл. Кискеһен ял йорто һуҡмағынан прогулкаға сыҡ­т­ыл­ар. Эске кейем һыҙ­аттары тойомланмаған йоҡа халат кейеп алып мыймылдата баҫып килгән те­ге ҡат­ын ос­раны юлдарына. Айгөл ҡурҡыныс һәм хәүефтән ҡурс-ырға теләгәндәй ҡа­т­ын килә ят­­ҡан яҡҡа сығып уны ҡул­тыҡлай һалып алды һәм ситкәрәк этәреп атлай баш­ланы. Осҡонло күҙҙәр үтеп барыу­сыға нәфрәт менән төбәлгәйнеләр. Бына түбән­д­әге һәм юғ­а­рылағы ике ҡараш сәкәште. Бер аҙҙан ош-оға тиклем ирҙәрҙе аҙҙырып үҙенә ҡар­атҡ­ан, мәжнүн итеп артынан эй­әрткән оя­т-һыҙ һәм аҙғын ҡараш еңелеп аяҡтары ос­она ҡа­ҙалды… Иртәгеһен танышы ял йо-ртона килеп төштө. Тап итеп ай-вайҙар­ы­на ҡа­р­амай уларҙы ошо фотоһүрәттә мә-ңгеләштергәйне…

Быныһы инде мәктәптәге сы­ғ­а­р­ылыш осоро. Айырым, шунан класы, уҡыт­ы­у­­сыл-ары менән төшкәне бар. Матур, йәмле, яҡты килеп сыҡ­ҡан. Быныһы инде фатир алғанда­ғы мәл. Ул үҙе гәзиттән әтмәләнгән ҡал­п­аҡ кейеп ал­­­ған, Айгөл футболка һәм трикола. Аҡбалсыҡҡа буялып бөт­кән­дәр. Яңы ояларын үҙҙәренсә, күң­ел­дәре-нә ятҡансы үҙгәр­теп ҡыуаналар ине. Ик­еһе лә ҡәнә­ғәт. Ире, балалары менән Хә­л-иҙә лә килгәйне. Көн оҙоно фатирҙары һабантуйҙағылай шау-гөр килгәйне. Бын­ы­­һы инде Айгөлдөң инсти­тутҡа уҡырға ин­гәндәге фотоһы. Бынауһы асыҡ йөҙлө, һәм ул шул уҡ ваҡытта ҡыр­ыҫ, етди ҡараған спорт кейемендәге егет. Киң яурынға Ай­гөл ихлас итеп башын тер­әп ултыра. Ҡыҙының һөйләүе буй­ынса егет уның ме-нән бер курста, бер группала уҡый, исеме Илшат. Те­лефондан һөйләшкәндә ике һүҙҙең бере­һендә шул исем яңғырай. Йомшаҡ итеп, наҙлы ит­еп өндә­шә ҡыҙы. Ти-мәк уны оҡша­та, оҡшатыу ғына тү­гел ярата ла буғай. Ары курсташ ҡыҙҙары, КВН кисәһе, Яңы Йыл ба­й­­р­а­мы, йәш­тәр саңғы шыуалар, пл­я­жда ял итәләр, усаҡ янын-да шешлек беше­рәләр. Та­н­ыш түгел йөҙҙәр, йәненә ят күре­нештәр.

Ҡыҙы хәҙер үҫеп етте, бәләкәй сағында әрпеш өйрәк бәпкәһеләй генә ине, хәҙ-ер, ана, башҡа тиңдәштәренән айырылып күренгән ғорур аҡҡошҡа әүерелде. Төҫ-кә башҡа һуйған да ҡаплаған әсәһе, ә бына холҡо уға тартҡан: үҙһүҙле, алдына ал-ғанын еренә ет­кермәйенсә ҡуймай, һиҙгер һәм нескә күңелле һәм шул уҡ ваҡытта тура һүҙле. Бер нисә йылдан институтты тамамлар ҙа үҙ яҙмышын үҙе хәл итергә теләр, һәр йәш кеше икенсе яртыһын табып ғаилә ҡора бит. Бынау Илшат тәү ҡа-рашҡа арыу ғына егет күренә, хәйер фотонан ғына уның ҡылыҡ-фиғелен ҡайһы­л-ай­тып тойомламаҡ. Ай­гөлө кейәүгә сыҡһа ул ошо яландай өс бүлмәлә яңғы­ҙы ҡа-лырмы? Фа­тирҙарының ҡото, йәме күҙ­гә күренмәҫ матурлығы бит ул ҡыҙы. Сәй-ер, һәм ҡай­һы­лыр кимәлдә рәхим­һеҙ был донъя тигәнең, ҡыҙҙы үҫтер, тә­­р­биәлә, уҡыт та кем­гәл­ер тоттор ҙа ебәр инде. Ниндәйерәк кешегә барып эләгә бит әле. Ҡыйырһытһа, йәбер­лә­һә, ата йөрәге ни­сек сыҙар? Буласаҡ кейәүен ошо фатирға ҡабул итергә лә риза. Иркенләп йәшәһендәр әйҙә, уға ни бәләкәй генә бер мөйөш тә ет­к­ән. Хәҙерге йәштәр үҙаллылыҡты, айырымланыуҙы хуп күрәләр шул. Яңғы-ҙы ҡалһа ауырып китере бар, кем янында булыр, кем ярҙам итер, йыуатыр, күтәр-мәләр? Киләсәктә, олоғайған көнөндә уны яңғыҙлыҡ көтәме? Ҡурҡыныс, яңғыҙл-ыҡ тигән нимә, ҡайһылайыраҡ ҡурҡыныс! Миллионлы ҡалала йәшәйһең, һәм шул уҡ ваҡытта сүлдә аҙашып йөрөгән мосафирҙай япа-яңғыҙһың...

Һиҙгер ҡолағына Айгөлөнөң саҡырыуы салынғандай итте. Һиҫкәнеп китте лә ҡаба­ла­нып балконға сыҡты. Түбәндә, йорттоң тапҡыры подъезд ауыҙында улты-рғыс­ҡа һаҡҡан ҡыҙ менән егеткә иғти­бар итте. Бына егет ҡыҙҙы ҡыҫып ҡосаҡланы ла ирен­дә­ренә үр­елде. «Что вы делаете? Не надо!» Тегеһе уның һайын әрһеҙ, һөм-һөҙ ҡы­л­а­на, ҡыҙ­­ҙың иҙеүҙәрен ысҡындырып йыҡты ла өҫтөнә ҡапланды. «Отпус-ти, про­шу те­бя… » Быу­ы­л­ған, ин­әл­еү­ле тауыш ишетелде. «Был бит Айгөл!» Йөрә-ге жыу итеп ҡал­ды. Ул бүл­м­әһенә та­шланып ҡабаланып спорт кос­т­юмын кейҙе, сәнсеп-сәнсеп ауырт­ҡан тубыҡ­т­а­р­ы­на иғ­тибар итеп тормай аяғына кроссовкалар-ын ҡата һалып, бәйлән­м­әгән шнур­ҙ­а­рын һөйрәл­теп тышҡа ынтыл­ды. Саҡырыу төймәһенә баҫты. Аҫт­ан геү­елдәп, шарт та шо­­рт килеп, ығышып лифт күтәрелә башланы. «Шайтан арбаһы! Ул ҡа­сан быз­мырҙап ҡалҡҡансы тө­ш­өп тә етер…» Ба-ҫҡыстар буй­лап күҙ эйәрмәҫ тиҙл­е­ктә түбән­гә ташланды. Ярты юл­да шнурҙарына тыш­алып этаждар араһындағы май­ҙ­а­­н­сыҡҡа гө­р­һөлдәне, башы таш сте­наға бәре-лде, уң яҡ тубығындағы киҫкен ауыртыу үҙәгенә үт­те. «Ай-й-й-й, инәң­де!..» Бини-һая ваҡыт һыны ҡатып, тубыҡтарын ҡосаҡ­лап ма­й­ҙ­ан­сыҡта ултырҙы ла баҫҡыс тотонғосона йә­бешеп ҡалҡты, ҡыҙыулыҡ мен­ән, ауырты­у­­ҙы онотоп ары ту­й­т­аңла­ны, тимер ишекте шар асып сыҡҡандан һуң те­ге, айпал­аш­ҡандарға йомолдо, ҡыҙҙың өҫтө­ндә ятҡан егеттең елкә­һ­енән тотоп ҡал­ҡытты һәм бар көсөнә эйәк аҫ­т­ы­­на тондорҙо. Теге ике-өс аҙым ситкә тәгәрәп барып төштө. Һары сәсле ҡыҙ ҙа тороп ул­тырҙы, ысҡынған төймә­ле иҙ­еүен йомарлап бөгөл­дө, йөҙөн ҡап­лап мыш­ҡы­лдап илап ебәрҙе. Бәй, был бит Айгөлө түгел!

- Һин, һин, кемдең ҡыҙы? Мин яңылыш… - Ғәфү үтенгәндәй буталып һөйл-ән­де.

- Я живу в этом доме… Спасибо вам…

- Ты чё, папаша, в чужие дела лезешь?! - Хәлдең айышына төшөнөп өлгөр-гән әзмәүерҙәй буй-һынлы егет йоҙ­роҡтарын төйнәп уға килә башланы. Ҡул һуғ-ышы алымдарын белә ине, шуға һуғыуҙан янтайып өлгөрҙө лә бушлыҡ­ты ҡосҡан беләктән эләктереп тоҡтай кәүҙәне башынан аша быраҡтырҙы.

- Больно… - Туҙанда тырпырап ятҡан егет туҡмалған сәүектәй шыңшыны.

- Киҫәтәм, әгәр беҙҙең йортҡа килеп тағы ла ошолай ҡыланып оятһыҙланып йөрөһәң минән яҡшылыҡ көтмә! - Ҡыҙға боролоп ҡысҡырҙы. - Һин дә ҡайт, бын-ан бүтән, ярты төн ауғансы урам ҡыҙырма! Үҙең ғәйепле!

Аҫҡаңлай-аҫҡаңлай инеү яғына ҡарай атланы. Ингәс тә апаруҡ ваҡ­ыт тынысл-а­на ал­май улай-былай йөрөнө, шунан бәрелгән тубығы ныҡлап дыулай башл­ағас лып итеп ҡәнәфигә ялпашты, йәнә балағын күтәрҙе, баяғы дарыу менән ауырт­ҡ­ан ерен һаҡ ҡына ыуырға кереште, үҙ алдына һөйлән­де: «Ничего, до свадьбы зажив-ет… - Тик ғәмен яңынан Айгөлөн көтөү биләп алғас ҡул­ын­дағын ситкә атып бәрҙе лә сикәләрен ҡушуслап тынып ҡалды, был юлы ап-асыҡ ит­еп, баяғы әйткәнен яң-ынан ҡабатлап әл­­лә ҡайҙа йөрөгән ҡыҙын киҫәтте: «Ҡайтып ҡына күрен иманың-ды уҡ­ытыр­мын! Кү­рмәгәнеңде кү­рһәтермен!.. Ул да был мәлдә анау ҡыҙ һымаҡ аҙып-туҙып йөрөй­ҙөр әле, ә һин ултыр инде йөрәгеңде ыуып, ҡурҡып, шөбһәлән-еп. Саҡ ҡына минең хаҡта уйлап ҡара­һасы икән. Әсә күңеле балала, бала күңеле далала, тигәндәре шул­дыр күрәһең… »

Янай инде алъюҫыҡҡа, әммә ҡыҙына бер тапҡыр ҙа, бармаҡ осо менән дә ҡағыл­маны ошоғаса. Маңҡа малайға бил ҡайышын күрһәтеп алырға мөм­кин, ә ҡыҙҙа-рға икенсе тәрбиә алымы кәрәк, йәнә ул бит ҡайыш менән янау, сыбыҡ күр­һәтеп ҡурҡытыу йәшенән үткән. Бәләкәй сағында күпкә еңелерәк ине, сикте ашырып ҡу-лсырланып ки­тһә асыуһыҙ, ҡырағаһыҙ ғына осаһына сәпелдәтеп ала, уныһы ла яратыуға, һөйөп алыуға тартым килеп сыға. Хәлиҙәгә әйтерен атаһы әсәһе аша ет­керә то­­рғайны. Кү­пкә еңел булған атаһына, ә ул яңғыҙы, өҫтәүенә ҡатын-ҡыҙҙар үҙҙәре генә белер һәм бүлешер серҙәре була.

Рәзилә уларҙы ташлап киткәс аптыранды башта, ни ҡылырға белмәй юғалып ҡалды. Иртә таң менән ҡыҙын балалар баҡсаһына алып бара ла көнө буйы эштә ҡыяла, шунан ҡабаланып ҡайтыу яғына йүнәлә, сөнки уны ҡыҙы көтә, саҡҡа ғына бул­һа ла һуңларға ярамай. Юл ыңғайы магазиндарға һуғылып аҙыҡ-түлек, Айгө-лгә тәм-том ал­алар. Ял көндәре паркта ял итеүҙе шунан ҡурсаҡ театрында тамаша ҡар­а­уҙы иҫәпкә алмаған­да кистәрҙе бергә үткәрәләр, ҡайҙа ла булһа сығып әйлән-еү уйына инеп тә сы­ҡ­­май, ҡу­наҡҡа барырға яҡын дуҫтары, тығыҙ аралашҡан тан-ыштары юҡ. Иптәш ег­еттәре ғаилә ҡороп бөттө­л­әр, ул­ар менән ҡатнашыр ине лә яр­ты-йорто тор­м­­ош кө­ткәндәр бөтөн, түңәрәк ғаиләлеләр өсөн ят, аңлашылып бө-тмәгән донъя шул, уртаҡлашыр яң­ыл­ыҡ­та­ры, бүле­ш­ер ҡыуаныстары ҡапма ҡар­шы. Көнитмешен үҙгәртеп өйләнеү хаҡы­н­да уйлап та ҡарамай, ауыҙы бер беште бит ин­де, ә ундайҙар һалҡынды ла өрөп ҡабыусан. Шулай ҙа ҡатын-ҡыҙ кәң­әш­еһ-еҙ ҡыҙ ба­ланы тәрбиәләү мөмкин түгел. Айгөлгә өс йәш тигән­дә Хәлиҙә кейәүгә сығып Өфөлә төпләнде. Төп терәгенә әүе­релде ҡарындашы. Кисек­м­әҫ­тән килеп сыҡ­ҡан йомоштарын йомошлағанда, йә һуңға ҡалырға тура килгәндә, Айгөлө өс­­өн борсол­май, сөнки ҡыҙының ҡараулы һәм ҡурсалаулы икәнлеген белә. Йәнә, эш­ендә, иҡ­тисад бүлектә эшләгән Йә­милә ярҙамға ки­лә. Аҡыллы, әҙәпле ҡатын ул, ире аварияға эләгеп үлеп ҡалған. Ма­лай тәрбиәләй. Айгөлдөң йәшендә. Хәстә-рҙәре һәм мохтажлыҡтары бер. Йәмилән­ең малайына атай тәрбиәһе кәрәк, уның Айгөлө әсә наҙына мохтаж. Тиҫтә йылдар самаһы элек әле эш­т­ән сығып ҡайтыу яғына бергә атлағайнылар. Йәмилә уға ба­ш­т­ан-аяҡ һирпелеп кәңәшен биргәйне: «Ир-ат халҡы ҙур сабый менән бер. Ул һәр ваҡыт бағыуға, хәстәләүгә мохтаж, өй­л-ән, Хәлил, ҡарау­һыҙға әйләнеп бараһың, юғиһә…» «Ә үҙең һуң, Йәмилә, ниндәй­ерәк уйҙаһың?..» «Беҙ бит ҡырҡ сыр­аҡлы, тор­м­ош ауырлыҡтарына бирешә һа­лып бармайбыҙ, бер үк ваҡытта ҡатын да һәм ир ҙә бу­ла беләбеҙ… Тормошома килгә-ндә, уны үҙгәртергә йыйынмайым әлегә, Рөстәм әҙерәк быуынға, аҡыл­ға ултырһ-ын, ары күҙ кү­рер… Уны күрәләтә етем итәһем килмәй… Рәнйеп барыусан, хисле, урынһыҙ ҡы­­­й­ы­рһытыуҙы күтәрә алмаҫ… Улым ҡабул итерлек атай, миңә терәк булыр­ҙай ир таба алырм­ын­мы? Белмәйем…» «Әгәр мин кейәүгә сығырға тәҡдим яһаһам, килер инеңме, Йәм­и­лә ?» Тор­мошон тиҙ генә үҙгәр­те­ргә яйы булмаһа ла, һы­н­амаға биргәйне был һор­ау­ын. Йәмилә ҡа­тын-ҡыҙ булараҡ оҡшай уға. Ул ида-ралыҡҡа ки­леп ин­һә, донъя яҡтырып, йы­лын­ып киткәндәй тойола. «Һин нимә, Хәлил? - Йәмилә көлөп ебәр­гәйне шул саҡ, - үткәндә мин һеҙ икәүҙе урамда тап иткәнде хәтерлә әле? Айгөл һине һығып ҡосаҡлап, миңә ашарҙай итеп яратмай ҡарап торҙо. Ул һине ҡыҙғана!» Шул һөйләшеүҙән һуң кү­пме ва­ҡыт үтте. Ана бит бала­ла­ры үҫ­еп етте: ҡыҙы университетта уҡып йөрөй, Рөстәм ишет­еп белеүенсә нефть инсти­тут­ында. Егет ҡырыҫ,үтә лә етди күренә. Бер ни­сә йыл элек коллектив ме­н­ән театрға барғай­нылар. Һуңынан Йәмиләне йортона ҡәҙәр оҙатып ҡуйҙы. Шун­д­а­­ беседкала ултырҙылар бер аҙ. Рөстәм кил­еп сыҡты. Йөҙө боҙолоп кит­кән, һалҡын, рәсми генә баш ҡағып иҫәнләшкәс әсәһенә үпкә­ләп өн­дәште: «Ты где пр­о­падаешь мам, а я тебя потерял, могла же звонить, пред­упред­и­ть!» «Хәлил ағайың менән таныш иң әүәл…» «Очень приятно…» Рөстәм исемен әйтеп тел­әр-те­л­әмәҫ кенә ҡулын һондо. Устары яҫы, ныҡ, ҡаты. Әсәһе инеп киткәс егет туранан бәрҙе: «Мне кажется вы по ошибке, случайно завернули сюда… Давайте дог­оворимся, за-будьте сюда дор­огу! Маму в обиду не дам! До свидание!» Нимә тип кенә яу­аплаһ-ын инде, ғәйепле ке­шеләй китте лә барҙы. Ана бит, Айгөлө уны Йә­миләнән ҡыҙға­нды, ә Рөстәм хәҙер бит егет ҡоронда… Бала үҫеп еткәс тә, унан ары ла ба­ла инде ул, улар өсөн ата-әсәй ҡәҙерле уйынсыҡҡа бәрәбәр, бер кем менән дә бү­л­ешке­лә-ре лә уртаҡлашҡы­лары ла килмәй. Гел генә шулай хәстәрләп, ҡурсалап, йүнләп, юҡты бар итеп та­­б­ып яндарында йөрөп ят­ы­рға тейештәр.

Фатир ишеге асылды. Айгөлө ҡайтты тимәк. Шыпырт ҡына бүлмәһенә йүнәлде.

- Ҡыҙым, бында ин әле!

- Привет, пап! - Сикәһенән әп итеп алды ла ҡаршыһына баҫты.

- Ултыр ҡаршыма, торма һерәйеп!

Күндәм генә ултырған ҡыҙына уҫал итеп ҡараны. Берауыҡ өндәш­мәне. Айгөлө ҡыҙыҡһына һалды:

- Пап, ауырып киттеңме? Колени болят, да? Фатирҙан лекарством пахнет.

- Минең тубыҡтарым ауыртмай йөрәгем ауырта!

- Сердце?! Ты давай, ложись, сейчас скорую вызвем! - Ҡыҙы өтәләнеп теле-фон яғына йүнәлде.

- Кәрәкмәй! Ҡайҙа юғалдың һин Айгөл, сәғәткә ҡара әле, ярты төн ауыш-ҡан!

- Илшат менән экзаменға готовились.

- Кемдәрҙә әҙерләндегеҙ инде?

- Илшаттарҙа…

- Ата-әсәһе өйҙәләр инеме?

- Где же им быть, конечно дома. У Ильшата отдельная комната, как у меня.

- Ни сәбәптән телефоның һүндерелгән?

- Һүндерелмәгән, батарейка села, забыла вовремя подзарядить.

- Һинең бөтәһе лә шыма ғына килеп сыға, Айгөл! Ә беләһеңме, ҡыҙ кешегә ят фатирҙа ярты төн ауышҡансы ултырыу әҙәпһеҙлек!

- Мин унда ят түгел… Һин әйткән төшөнсәләр иҫкелек ҡалдығы, пап!

- Эйе, миндә мамонттар дәүеренән килгән тәүтормош төшөнсәләре, ә һеҙ заман кешеләре, һеҙҙе аңлау һәм төшөнөү ауыр! - Тоҡана барыуын тойоп тороп уҡ китте. Елтәңләп залда ары бире йөрөп алғас ҡәнәфи ҡырынан урын алған Ай-гөлдөң ҡаршыһына баҫып һуҡ ба­рмағын уға сәнсте. - Хәҙер үк, әйт ҡайҙа йөрөн-өң?

- Я тебя не узнаю пап, что стряслось? Илшаттарҙа тинем бит…

- Беләм мин ул малай аҡтығының уйын һәм теләген, улар бөтәһе лә бер ҡап та бер һап!

- Атай!

- Нимә, атай? Ул һине әле оҙатырға килдеме, подъезд эргәһендәге ултырғы-ста ултырҙығыҙмы?

- Эйе…

- Ана бит! Һиңә ҡағылды ламы?

- Атай, ниндәй һорауҙар бирәһең ул, мин бит бала түгел!

- Бала! Һин минең өсөн һәр ваҡыт бала! Бынан бүтән сығам тип ауыҙыңды асып ҡына ҡара! Ҡайтаһың, дәрестәреңде әҙерләйһең, һәм сәғәт унда йоҡларға ят-а­һың!

- Юҡ шул пап, иртәгә йома, шәмбе көн беҙ с друзьями выезжаем на приро-ду, с ночовкой.

- Бармайһың, тинем бит!

- Хәл иттек. Решено.

- Кемдән һораның әле, сығырғамы-юҡмы икәнлекте? Кем хәл итте?

- В субботу Илшаттың тыуған көн, без меня вечер не получится.

- Эйе, һин генә бит ул донъяның тотҡаһы! Йөрөмәйһең!

- Поеду, пап!

- Ах, һин шулаймы ни әле! - Ҡыҙының сикәһенә сабып ебәреүен үҙе лә аб-айла­маны. Был күҙ асып йомған арала эшләнгән хәрәкәттән өй эсендә ауыр тын-лыҡ урын­лашты. Күҙҙәрен шарҙай асып, ғәжәпләнеп ҡараған Айгөлө яй ғына ур-ынынан ҡалҡ­ты.

- Атай, һин миңә һуҡтыңмы? Миңә ҡул күтәрә башланыңмы? - Был һүҙҙәр-ҙе асыҡ итеп башҡортсалап әйтте. Ә уның әйтер яуабы юҡ, ҡаҡҡан ҡаҙыҡтай тет-рәнгән. Айгөл ҡойондай өйрөлөп илай-илай бүлмәһенә ташланды ла сп­о­рт сум-каһына әй­берҙәрен тултырырға кереште, ә ул быуынһыҙланып ҡәнәфигә шыл­ып төштө. Бына ҡыҙы уҡтай атылып кире залға сыҡты:

- Я от тебя ухожу пап! Ухожу навсегда. Живи без меня, своими принципами и правилами! Әсәй киткән бит, мин дә китәм! Һин бер ҡатын менән дә һыйышып йәшәй алмаясаҡһың! Мама поступила мудро, и я повторяю ее поступок!

Фатир ишеге шартлап ябылды, геүелдәп лифт өҫкә күтәрелде, шарт та шорт ың­ғ­ырашып кире аҫҡа түбәнләне. Нимә ҡылды һуң әле ул? Тәүге тапҡыр ҡыҙына ҡул кү­тәрҙе. Ни сәбәптән? Һәүетемсә генә иртән иртәнсәк, тынысланғас хәл итә ала ине бит. Хә­й­ер­һеҙ анау егет менән ҡыҙҙы күргәс ҡыҙыл сепрәк менән ярһыт-ҡан үгеҙ ише ҡыҙҙы ла китте шул. Сикәһенә сапты ла телдән ҡалды, хатта ҡыҙын-ан ғәфү үтенә, ҡал, тип тә әй­тә алманы. Һенағастай бер килке һүҙһеҙ суҡайҙы. «Әсәйем һинән кит­к­ән, һәм дөрөҫ тә эшләгән…» Айгөлдөң үҙәләнеп ҡысҡырыуы ҡо­лағында яңғыр­аған­дай итте. «Һин хаҡлы түгел, яңылышаһың, ҡыҙым…» Тештә-рен шығыр­ҙ­атып үҙ ал­дына һөйләнде лә диванға шылды шунан бөгәрләнеп ҡыр-ын ятты, өшөгәндәй ике ҡу­лын ҡаушырып бөгәрләнде.

Дүрт йыл элек тап итте бит Рәзиләне. Көтмәгәндә-уйламағанда осраштылар. Ос-раш­тылар, тик ҡапма-ҡаршы ултырып һөйләшмәнеләр генә.

Башҡор­тос­тан нефть эшкәртеү заводының делегацияһы Төмән өлкәһенә тәжри-бә ур­таҡлашырға барғайны. Ике көнгә һуҙылған осрашыуҙар, фекер алышыуҙар-ҙан һуң йомғаҡлау өлөшө тамамланғас хужалар ҙур ресторанға хушлашыу мәжл-есенә саҡырҙы­лар. Ошонда уҡ төрлө жанрҙарҙа сығыш яһаған артистарҙы йыйға-ндар, ҡунаҡтарҙың зауығын иҫәпкә алып программаға ҡурай моңдарын, башҡорт йырҙарын да ин­дергәндәр. Шул артистар араһында Рәзилә лә бар ине. Тертләп китте, мейеһенә ҡайнар ҡан бәрҙе, унан ҡарашын ала алмай юғалып ҡалды. Рәзи-лә үҙгәр­гән; һомғол кәүҙәһе йоҡарған, яурындары ауыр йөк күтәргәндәгеләй һал-ынып төшкән­дәр, йөҙө лә нур әҫәрен юғалтып йонсоу, мәгәр юйыла барған күр-кәмлектә элекке сибәрлек төҫмөрләнә. Күп ҡулдар аша үтеп өҙ­лөкһөҙ уйнатылған тәтәй ҡурсаҡ туҙмаһа ла ваҡыт үтеү менән уның сафлығы, күркәмлеге китә бит, Рәзилә лә шул ҡиәфәттә ҡалған. Элекке сағыу, үҙенсәлекле тауышы ла бер аҙ улт-ырған төҫлө, хәрәкәттәре, ат­лап йөрөүе лә тал­сыҡ­ҡан, арыған кешене хәтерләтә. Буяҡ-кремдарға төрөлгән тышҡы ялтырауыҡ аша шуларҙы тойомланы. Мәжлестә һуң ҡунаҡханаға ҡайтып сисенеп тә өлгөрмәне, өҫтәлдәге телефон шылтыраны. Кем шылтырата икән был мәлдә? Айгөлө тиер инең, ул кеҫә телефонын ҡуллана ғәҙәттә. Шулай ҙа шөбһәләнеп китте, һаҡ ҡына итеп өндәште:

- Алё…

- Хәйерле төн, Хәлил Йәноҙаҡов! - Күп йылдар үтһә лә йәненә яҡын тауышты таныны.

- Һаумы, Рәзилә.

- Лыҡа тулы залдағы халыҡ араһынан таныным бит һине. Үтә кәрәккәс теле-фон номерыңды ла таптым.

- Мин дә таныным. Хәлдәрең нисек?

- Ҡурсаҡтың хәлен һорашмайҙар, ул бер ҡулдан икенсеһенә күсә. Бары шул ғына. Һөйләшә алаһыңмы?

- Хатта таң һыҙылғанса мөмкин. Мин люкста.

- Круто. Ә мин һинең менән бик теләһәм дә осраша алмайым. Телефондан ғына һөйләшәйек, былай ҡулайыраҡ, сөнки йөҙөмдө күрмәйһең. Айгөл нисек? Оят, түбәнселек булһа ла бына нисәмә йылдар үткәс һорайым инде.

- Мәктәпте тамамлай. Яҡшы уҡый.

- Минең хаҡта бер аҙ булһа ла беләме һуң?

- Әсәйең үлде, тинем.

- Дөрөҫ әйткәнһең. Ошонан да юғарыраҡ баһаға лайыҡ түгелмен. Өйләнде-ң­ме?

- Уны ике тапҡыр етем итә алмайым. Бәлиғ булмаған бит әле ул.

- Аҡыллы кешеһең һин, Хәлил.

- Аҡыллы, һәйбәт кешенән ҡатыны китмәй. Үҙеңдең хаҡында ла һөйлә әҙер-әк?

– Тимәк ҡатының елбәҙәк холоҡло, йүнһеҙ булған. - Рәзилә фекерен тупла-ғандыр бер аҙ тын ҡалды. - Үҙем хаҡында нимә генә һөйләйем икән? Даланан ел ыңғайына тәгәрәгән ҡамғаҡтай маҡсатһыҙ, ынтылышһыҙ, хыялһыҙ, өмөтһөҙ көн ителде ин­де шунда. Эйәреп киткән ирем, аҡсаһынан үтеп мине күрә лә, ҡатыны булараҡ хә­стә­р­ләй ҙә алманы. Көтмәгәндә ҡаты ауырып киткәс мине ташланы, йәшерәк, һылыуыр­аҡ­ты тапты. Рәхимһеҙ, мәрхәмәтһеҙ. иманһыҙ шул бизнес до-нъяһының үлсәүҙәре, ун­ың яҙылмаған ҡанундары башҡа, һәммәһе аҡса ҡөҙрәте аша, аҡса күҙлегенән, файҙа­­лы-файҙаһыҙ ҡалыбына һалып хәл ителә. Ары килем килтерә алмайһың икән, һине сы­ға­рып бырғыталар, урыныңа икенсе йәриә баҫа. Аллаһыҙ әйләнгән, берәүҙәр өҫ­кә ҡа­лҡып сыҡҡан, икенселәр түбән тәгәрәгән, әҙ-әм балаһының көнитмешен бутаған, яҡ­­шы менән яманды бергә болғаған миһыр-банһыҙ мөхит, шайтан ҡуласа­һы ул ал­ыш-биреш мөхите. Ә уға өҙл­өкһөҙ алдаш-тырып, ымһындырып, йәлеп ит­еп үҙенә саҡ­ыр­ып торған һаҙағайҙар кәрәк. Һа­ҙа­ғай балҡый ғына, әммә йылытмай. Ҡа­й­һы­лыр мә­л­дә күкрәкте йәмләгән матур сә-скә инем, һулығас сүп һауытына ырғыттылар. Ирем ал­дымда аҡ­ланырға теләптер ике бүлмәле фатир алып бирҙе. Сит-ят яҡтарҙа яҡлау­сы­­­һыҙ, һаҡлаусыһыҙ йә­шәү мөмкин түгел, шуға өсөнсөгә кейәүгә сыҡтым. Ул тәү ҡа­р­а­м­аҡ­ҡа ирәбе, кешелекле күрен­һә лә араҡы шешәһенең төбөнә ҡарап көнөн үткәр­гән, йәшәү маҡсаты баш төҙәтеүҙән ары китмәгән эскесе булып сыҡты, өйләнеш­еп өс йыл йә­шәгәс лаяҡыл иҫерек килеш һал­ҡында ятып ҡатты. Хәҙер малай үҫтерәм. Ул нар­ко­ман. Өйҙәге бар әйберҙе сығарып һата, берҙән-бер байлыҡ телефон ғына тороп ҡал­ды. Ми­не донъя менән ошо аппарат ҡына бәйләй шикелле. Тә­ғәйен эш урыным да юҡ Ки­с­ке­һен һеҙ ба­рған ресторанда йырлап тамаҡ ту­й­­ҙырам. Көн­дәлек, йән аҫырарлыҡ аҡса шунан ки­­лә. Әсәйем дә үлеп ҡалған тип ишеттем. Һуңғы ҡәҙер-хөрмәтемде күрһәтеп, бирә­с­әгемде үтәп ерләшә лә алманым. Юллыҡ аҡса ла кәрәк бит әле, уныһын ҡайҙан алмаҡ йә тап­маҡ? Атай-әсәйеңә алып ҡайтып бата уҡырытырға теләгәйнең, хәтер­ең­дәме? Бәлки һин хаҡлы ла булғанһыңдыр, сөнки никах иң

әүәл юғарыла, Алла тараф­ынан раҫлана. Шул саҡ­та айырылмаҫ та инек, бәлки. Иғтибар иттеңме, таҙа, үҙебеҙсә һөйлә­гәнемде? Башҡортса китаптар уҡыйым хә-ҙер, асылыма ҡайтырға ынты­лам. Ә бит ош­о­ғаса йә башҡорт, йә икенсе милләт түгел күк менән ер араһында аҫылынып йәшәгәнмен, дөр­өҫөрәге тереклек иткән-мен. Теге саҡ һине ташлап киткәс ваҡыт үтеү мен­ән ҡыҙҙары тарафынан ҡыйыр-һытылған, ситкә тибәрелгән Лирға әүерелерһең, тип уй­лағайным. Шекспирҙың «Король Лир»ы хаҡында әйтеүем. Яңылыш­ҡанмын, сөн­ки игелек эшләгән кешегә ҡылғаны игелек булып мотлаҡ кире әйләнеп ҡайта. Ки­ләс­әктә Айгөлдән тик яҡш-ылыҡ ҡы­на күреп йәшәрһең. быға иманым камил. Шул уҡ Ли­­рға яңынан әйләнеп ҡайтам. Иң аҙаҡтан ул үҙен уратып алған һаҡсыларынан баш тарта, хат­та өҫтөмә кейгән кейемем артыҡ ти. Шул бахыр ҡарт хәлендәмен бөг­өн, ми­ңә лә бер ни ҙә кәрәкмәй… Минең турала Айгөлгә бер ни ҙә әйтмә инде. Нимәгә кәр­әк ул? Мәрх-үмә әсәйемдең артынан юлланырға оҙаҡ ҡалмағандыр, шу­ны һи­­­­ҙәм. Һиҙәм, әм­мә килер әжәлдән ҡурҡыу ҙа, өркөү ҙә юҡ. Яҙмыштар ҡабатлана икән ул, бына мин дә атайымдың яҙмышын ҡабатлайым. Ул да беҙҙе ташлап сығып киткәс, аҙып-туҙ-ып йөрөп үлеп ҡалғайны. Хәҙер миңә сират… Бер ваҡытта ла яманлыҡ эшләргә ярамай, шуға инандым, ул иртәме-һуңмы барыбер ҡылғаның кимәлендә һәм дәү-мәлендә ҡарғыш булып кире әйләнеп ҡайта. Һинең менән йәшәлгән мат­ур йылда-рымдың бүләге итеп бер нимә хаҡында ғына үтенәм, телефон номер­ым­ды яҙып ал әле. Он­отҡанда бер тапҡыр ғына булһа ла шылты­рат. Һиңә яуап бирмәҫтәр. Шул-ай булһа ла: «Хәлдәрең нисек, Рәзилә? Бирешмә инде, бер аҙға, тағы ла бер көнгә булһа ла сыҙа», тигән. Үтенәм. Йә, яр­ай, хуш. Барыһы өсөн дә рәхмәт һиңә… Бәй-ләнеш өҙөлдө, ҡыҫҡа гудоктар пи­п­­­елдәне. Ҡайт­ҡас аҙна аҙағы етһә, Айгөлөнөң фатирҙа юҡ сағын һайлап теге но­м­е­рға шылтырата, шылтырата ла трубканы ал-һалар, Рәзилә үтенгән һүҙҙәрҙе әйтә. Теге ос ауыр уфтана, бер нисә тапҡыр үкһеү ҡолағына салынды. Тик яу­­ап би­­реүсе, нимәлер хаҡында үтенеүсе генә булманы. Һуңғы тапҡыр трубканы туп­аҫ һөй­ләшкән үҫ­мер ал­ды: «Что вам надо?» Хәлде аң-лап өлгөргәнгә әйтә һалды: «Зд­рав­ст­вуйте, пожалуйста пригласите вашу маму к телефону…» «Ее нет, она умерла, на­г­лот­алась снотворных таблеток, дура!»

Шул һүҙҙәрҙе яңынан ишеткәндәй, тороп ултырҙы, ишек төбөндәге телефон аппаратына күҙ атты. Яҡынланы ла күңеленә яҡын һандарҙы йыйҙы. Оҙаҡ ҡына яҡ­ы­нлаусы булманы, бына таныш тауыш ишетелде:

- Тыңлайым…

- Был мин, Йәмилә, бер үк ғәфү итә күр, йоҡоңдан уятып ете төн уртаһы-нда шы­­лтыратам…

- Нимә булды, ауырып киттеңме әллә? - Хафаланып һораны.

- Борсолма, юҡ, һинең тауышыңды ишеткем килде лә шылтырам бына.

- Һаташып уянмағанһыңдыр ҙа ул, Хәлил? Бала-саға һымаҡ ҡыланма, әйт, ни­мә булды?

- Айгөл сығып китте…

Теге оста берауыҡ тынлыҡ урынлашты:

- Кем ғәйепле?

- Мин шул…

- Сығып китерлек үк булғас туҙынғанһыңдыр инде?

- Шулайттым шу… - Һуҡтым, тип әйтергә теле әйләнмәне. - Миңә нимә эш-ләр­гә, Йәмилә, ә?

- Нимә эшләргә булһын, табырға һәм ғәфү үтенергә!

- Мин бит атай кеше, ә ул минең балам…

- Атай кеше булған өсөн дә ғәфү үтенә бел. Ғәйеп һиндә бит.

- Кире ҡайтырмы икән?

- Ҡайтыр, ҡайтмай ҡайҙа ғына барыр тиһең. Тынысланыр ҙа ҡайтыр.

- Төн уртаһында борсоғаным өсөн берүк ғәфү ит. Тыныс йоҡо.

- Һиңә лә.

Трубканы һалды ла уйға ҡалды. Йәмилә тыныс йоҡо теләне лә ул, ҡайҙа инде ты­ныс төн үткәреү, ошолай өҙгәләнеп таң аттырыр инде.

Ҡайҙа китте икән Айгөлө? Әгәр ярһыуына барып поездға һағып башы һуҡҡан яҡ­ҡа сығып китһә? Ул ғына ла түгел поезд аҫтына ташланһа? Булыр хәҙерге йәш-тәр­ҙән, уны-быны уйлап тормайҙар бит улар. Яңыраҡ бер сығарылыш класы уҡы-усыһы дөй­өм дәүләт имтиханы тапшыра алмаған өсөн генә ҡан тамырын ҡырҡ-ҡан, саҡ ҡо­т­ҡа­рып ҡалғандар. «Аяҡ аҫтында ятҡан бәлә, былай килеп сығыр тип кем уйл­а­ғ­ан?» Ҡото осоп үрһәләнеп, залды кәлепләп йөрөп алды. Әгәр парк аша үткәнендә ху­л­игандар эләктерһә? Шылтыратырға йыйынды ла ҡыҙының телефо-ны эшләмәүен иҫенә төшөрөп уйынан кире ҡайтты. Исмаһам Илшаттың да номе-рын белмәй бит, уңайһыҙланыу­ын, тартыныуын ситкә ҡуйып һөйләшер, кәңәш һорар ине, билләһи. Әллә милицияға хәбәр итергәме? Унан ни файҙа, таң атмай тороп ҡымғырламаясаҡтар. Башында ҡайнашҡан бәйләнеш­һеҙ уйҙар теҙмәһенән арынырға теләп ванна бүлмәһенә инде лә һалҡын һыуҙы асып аҫ­­тына башын ҡуй-ҙы. Сәстәренән, сикәләренән аҡҡан боҙҙай һалҡын һыу зи­һенен са­ф­ландырғандай итте. Һиҫкәндереп телефон шылтыраны. Шунда таш­ла­н­ды ла, труб­каны күтәргән ыңғайы еүеш ленолиумға аяғы тайып гөрһөлдәп иҙәнгә ауҙы. Был ни­н­дәй төн бул-ды әле, өҙлөкһөҙ абына ла һөрөнә? Ҡасан үтер ул? Ҡулындағыһы ҡап урталай һынып сыҡҡан, сымдары ғына аҫылы­нып күренә. Шул ике яртының береһен ҡо-лағына икенсеһен ауыҙына ҡуйып ҡабаланып яуапланы

- Айгөл, ҡыҙым!

- Нимә унда, ҡыҙыңды ҡыуалап сығарып, инде фатирыңды емерә башлан­ы­ң­мы?

-­ Хәлиҙә, был һинме? Айгөл һиндәме әллә?

- Миндә, миндә, тынысландырып яңы ғына йоҡларға һалдым.

- Хәлиҙә! Атайың яңылыш эшләгән, ғәфү үтенә, тигән.

- Эйе, хәҙер, әйтте ти әйтмәй ҙә, кеше аша аҡлана берәү.

- Улайһа таң атыу менән ҡайтһын!

- Уныһын да ҡуша алмайым. Ҡыуып сығарған һымаҡ була. Үҙе хәл итһен.

- Улайһа үҙегеҙҙән ебәрмәгеҙ инде берүк, ҡарап ҡына тороғоҙ. Иртәнсәк Айгөл кофе эсә, шунан ҡыҙҙырылған йомортҡа ашай. Иртәгә институтҡа барһа буфет­лыҡ аҡ­саһы бармы ик­ән, шуны ла ҡара.

- Белмәгән инем,ҡайһылай хәстәрлекле атай икәнһең дә баһа. Здорово! Яр-ай, хуш, һинең менән икенсерәк итеп һөйләшәһе бар әле.

Йоҡоһоҙ таң аттырҙы ла эшенә китте. Кеҫә телефоны бына-бына һөрән һалып еб­ә­р­ер тө­ҫлө. Өнө-ымы юҡ. Башҡа ваҡытта ҡыҙы сәбәпле-сәбәпһеҙгә шылтырат-ып шау­л­ап ебәрә торғайны: «Привет пап, как дела? У меня все хорошо, бөтәһе лә яп-яҡшы! По­­ка!» Шул һөйләшеүҙән һуң донъя көйләнеп, эше яйланып китә торғ-айны. Төш­кә саҡлы һүлпән, теләкһеҙ генә ҡыймылданы ла һылтау табып идарал-ыҡҡа һуғылды. Бәлки Йәмилә берәй йылы һүҙ әйтер? Әйтте ти әйтмәй ҙә. Баш ҡағып, рәсми иҫәнләш­еү менән генә сикләнде. Тимәк ул да Айгөл менән теләкт-әш, уның яҡлы. Кискеһен аҙ­ыҡ-түлек магазинына һуғылып пакет тултырып Ай-гөлөнөң яратҡан тәмлекәстәрен алды ла фатирына ҡайт­ты. Бер кем дә юҡ икән-леген белә-күрә бүлмәләрҙе байҡап сы­ҡты. Һәммәһен һоро ҡотһоҙлоҡ, бөләңге-ртлек баҫҡан. Те­левизор тоҡандырҙы, әм­мә экранда йыбырлашҡан кадрҙар аңла-шылманы, зиһе­нен ҡуҙғытманы. Кисәге йоҡоһоҙ­лоҡ барыбер үҙенекен итте, шул-ай ятҡан килеш ойоп китте.

Төшөнә Рәзилә инде. Ҡый, сүп-сар баҫҡан юл сатында тора. Бәләкәй Айгөлдө ет­әкләп алған. Ҡыҙының өҫтөндә теге беренсе класҡа барған мәктәп формаһы, ба-шын­дағы ҙур банты ла элекке һымаҡ бер яҡҡа ҡырын ҡаҙалған. Рәзиләнең йөҙө йонсоу, шулай ҙа уға хәстәрлекле итеп, яратып ҡарай. Бына ул телгә килде: «Ни эшләп Айгөлдө ҡарауһыҙ сыға­р­аһың тағы? Мә, башҡаса улай итмә…» Айгөлдө уның яғына этәрә. «Рәзилә, һин үҙ­еңсе, ниңә ҡайтмайһың?» Аңҡауына йәбешкән телен саҡ ҡы­мғырлатып әйтте. Рәзилә ҡапыл юҡҡа сыҡты, бары иңрәүле тауышы ғына алыҫайғандан-алыҫая бара. «Мин китеп барам бит, юл ыңғайы ғына туҡтал-дым… юл ың­ғайы ғына… ыңғайы ғына…» Тауыш һүнгәндән һүнә барып бушлыҡ-та ирене, юҡҡа сыҡты…

Иртән сәстәренән йомшаҡ итеп һыйпауға уянды. Айгөлө ҡайтҡан икән дә баһа. Ау­ыр­лыҡ менән ҡалҡты ла аяғын дивандан һалындырҙы.

- Хәйерле иртә, атай, мин ҡайттым…

- Хәйерле иртә, ҡыҙым…

- Кисә яңылыш, ялған һүҙҙәр әйттем…

- Мин дә дөрөҫ эшләмәнем… Һине көтөп ашағаным да юҡ әле. - Әле генә ныҡ асығыуын тойҙо.

Өҫтәл артына ултырҙылар

- Иртәгә шәмбе, Йәмилә апай менән Илшатты үҙебеҙгә ҡунаҡҡа саҡырып сыға­р­­ай­ыҡмы әллә? Ниңә ҡырға сығырға, беҙҙең йортобоҙ бар бит!

- Үҙең хәл ит, ҡыҙым, мин риза, ҡуш ҡуллап риза!

Эшенә ҡабаланып, еңел атлап подъездан килеп сыҡты ла ҡыуанып юғарыға ҡа­раны. Унда ҡотло фатирҙарының ҡояшлы тәҙрәләре балҡып күренә ине.