Яман шеш – хөкөм түгел

- Әнәс Сәит улы, Һеҙ ҡа­сан ауырыуығыҙ тураһында белдегеҙ? Тәүге кисереш­тәрегеҙ ниндәй булды?

- 1988 йылда, 43 йәшлек сағымда эсем ауырта башла­ны. Тик эштең иҫ китмәле күп сағы (Куйбышев исе­мендәге колхоздың рәйесе инем), тәүҙә сәсеүҙе, аҙаҡ бесәнде бөтөрәйем тип һуҙып килдем. Ауыртыуға түҙә алмай башлағас, та­бип Фидая Ғәбиҙулла ҡыҙы Сәрүәретдиноваға барҙым. Ул миңә дөрөҫ диагноз ҡуйып, республика дауа­ханаһына ебәрҙе. Йыуан эсәктәге полип ракка әй­ләнгән булған. Операцияны иртәнән кискә тиклем бил­дәле ике хирург – Булгаков һәм Рейнах яһаны.

Яман сир тураһында ди­агноз ҡуйылғас, бер ниндәй истерика ла, шок та булма­ны, тип әйтер инем. Ниндәй сир ул, минең бит эшләнәһе эштәрем, үҫтерәһе балала­рым бар, тиҙерәк ауырыуҙы еңеп сығырға, тигән уй­ҙар ғына булды. Мин Бөй­өк Ватан һуғышы тамам­ланғас, 1945 йылдың июнь айында, тыныслыҡ килгәс тыуған кеше. Беҙҙең бала саҡ һуғыштан һуңғы ауыр осорға тура килде. Тормо­штағы төрлө еңел булмаған ситуациялар менән сы­ныҡҡан быуынбыҙ.

- Артабан ниндәй йәшәү рәүеше алып барҙығыҙ?

- Операциянан һуң ике курс химия терапияһы үт­тем. Гемоглобин критик хәлгә тиклем төштө. Уны халыҡ дауалауы менән күтәрҙем. Ете айҙан һуң 2-се төркөм инвалидлыҡ бирергә уйлағайнылар, мин баш тарттым. Сөнки былай булһа, мин эшләй, кешеләр араһында йөрөй алмаясаҡ­мын, тик сирҙе генә уйлап ултырырға тура киләсәк, тинем. Шуға ла миңә 3-сө төркөм инвалидлыҡ бирер­гә риза булдылар. Әйткән­дәй, ул саҡта 2-се төркөм алғандарҙың күбеһе тиҙ үк баҡыйлыҡҡа күсте... Эшләй башлағас, әлбиттә, ауыр булды. Шулай ҙа тән ауы­рлығым артыҡ кәмемәне. Шунан артабан сәләмәтле­гемде ҡайғыртып, ниндәй йәшәү рәүеше алып бары­рға, нисек туҡланырға кәрәк булыуы тураһында белеү өсөн китаптар, брошюра­лар яҙҙырып алдым. Сирҙе тулыһынса еңеп сығыу өсөн ҡулымдан килгәндең ба­рыһын да эшләргә кәрәк бу­лыуын аңланым.

Дөрөҫ туҡланыу мөһим ине. Айырым туҡланыу (раз­дельное питание) кәрәк ине, бер-бер артлы төрлө аҙыҡты ҡабул итергә түгел. Һыу йәки сәйҙе ашағас та эсергә ярамай, углеводтарҙы һәм аҡһымды ла бергә ҡушы­рға түгел. Сөнки углевод­ты эшкәртергә үт, аҡһымға кислота кәрәк. Уларҙы бер­гә ҡушыу ҡәтғи тыйыла! Йәшелсәләрҙән, мәҫәлән, помидорҙы бер нимә менән дә, хатта икмәк менән дә ашарға рөхсәт ителмәй. Шунан, әлбиттә, хәрәкәт итеү мөһим. Ғөмүмән, мин дауахананан ҡайттым да, артабан йәшәү һәм хеҙмәт итеү өсөн бар көсөмә колхоз эшенә сумғайным...

- Үҙ тәжрибәгеҙҙән сығып сирҙе иҫкәртеү һәм дауалау юлдары тураһында ни әйтер инегеҙ?

- Сырхаулап киткән саҡта юлыңда үҙ эшен ныҡ белгән, изге күңелле табип­тар осраһа бик һәйбәт була. 2003 йылда минең һыңар бөйөрөм ауырта башланы. Ренгент таш итеп күрһәтеп, бер нисә йыл буйы таш “ире­телде”. Ә минең бөйөрҙә лә онкология башланған булған икән. Тәүҙә эсәктәге полип үҫеп, ракка әүерел­мәһен өсөн миңә шифа­ханала йылытыу ярамаған булһа, быныһында ылыҫ менән дауалау һәм билем ауыртыу сәбәпле диклофе­накты артыҡ күп итеп ҡаҙау ярамаған икән. 2009 йылда хәлем нығыраҡ хөртәйгәс, Өфөгә ебәрҙеләр. Бында тулыһынса тикшереү үт­кәндән һуң, планға ҡуйып ҡайтарып торҙолар. Ике көндән ныҡ итеп ауырып киткәс, килтерҙеләр. Тик планға ярашлы ғына яһа­уҙарын белдергәс, 18-се да­уахана ҡабул итте һәм унда ауыртыуҙы баҫып торҙолар. Шунан ваҡыт еткәс респу­блика онкодиспансерында операция яһалды. Метаста­за киткәнлектән, бер бөй­өрҙө генә түгел, бер бәүел юлын һәм талаҡты ла киҫ­теләр. Шунан икенсе бәүел юлын һаҡлап ҡалыу өсөн нур терапияһы курсы үттем. Барыһын да яҙып бөтөп бул­маҫ, тағы байтаҡ һынауҙар кисерергә тура килде... Ар­табан һыҙланыуҙарҙы еңеп, йәшәү өсөн көрәште дауам иттем. Ғүмерҙе оҙонайтыу өсөн тағы ла тырышлыҡ һалырға кәрәк булыуын аңланым. Бының өсөн ҡул­дан килгәндең барыһын да эшләнем. Табиптар ҡушҡанды үтәнем, дөрөҫ туҡландым, китаптар буй­ынса үләндәр, биоҡушыл­малар ҡулландым, һәр саҡ физик әүҙемлектәмен. Ғөмүмән, кеше сирҙе про­филактикалау өсөн алдан уҡ сәләмәт йәшәү рәүеше алып барырға тейеш. Был - спирт­лы эсемлектәр ҡуллан­маҫҡа, тәмәке тартмаҫҡа, ирешмәҫкә, үпкә һаҡлап йөрөмәҫкә, үсләшмәҫкә, закондарҙы боҙмаҫҡа, һәр саҡ физик әүҙемлек кәрәк (кеше көнөнә кәм тигән­дә 8 саҡрым атлап йөрөргә тейеш). Әммә тик торғандан үләндәр, витаминдар, БАД- тар, дарыуҙар менән мауыҡ­маҫҡа, улар бауырға һәм бөйөргә көсөргәнеш бирә. Иң насары – тән ауырлығын арттырыу, ул күп ауыры­уҙарға килтереүе ихтимал. Ҡөрьән китабында ошо­ларҙың барыһы ла яҙылған, шуның буйынса йәшәһәң, был сирҙе булдырмаҫҡа профилактика була... Тик ул шулай дауаланған, был бындайын эскән, тиергә тү­гел, һәр кемгә шәхси ҡараш булырға тейеш. Үҙемдең тә­жрибәнән килтереп шуны әйтәм, ауыртыуҙы ваҡыт­лыса баҫа торған дарыуҙар ҡулланыу бик хәүефле: сир аҙа һәм башҡалары килеп сығыуы ихтимал. Ғөмүмән, табип ҡушыуы буйынса да­уаланырға, ауырыуҙы аҙҙы­рмаҫҡа кәрәк.

- Тормошҡа ҡарашығыҙ үҙгәрҙеме?

- Ошондай яман сирҙәрҙе башымдан үткәрһәм дә, бер ваҡытта ла үҙемде ауырыу итеп тойманым, башҡа­ларға күрһәтмәнем, диа­гнозымды афишаламаным, минең етәкселек аҫтында эшләүселәрҙең күбеһе хатта белмәне лә.

Онкологик сир менән көрәшеп, еңеп сыҡҡас, үҙеңде көслө итеп тояһың, тормошто нығыраҡ яра­та башлайһың, йәшәүҙең үҙе бәхет икәнен аңлай­һың. Ғөмүмән, тормошҡа ҡарашты үҙгәртәһең. Мин нисектер үҙемә һаҡлабы­раҡ ҡарап, күберәк иғтибар итә башланым. Йәшәүҙе лә нығыраҡ яратырға өй­рәндем. Кешеләргә ярҙам­сыллыҡ күрһәтеп, тағы ла изгелектәр ҡылыуымды арттырҙым. XXI быуаттың медицинаһы юғары кимәл­дә тора, шуға ла дауаланыу өсөн шанс бар тип үҙемә әйттем. Сирләгәндә һәм операциянан һуң сир ал­дында башты эймәҫ өсөн яҡындарыңдың мөнәсәбәте бик мөһим, тип әйтер инем. Улар ауырлыҡтарҙы еңер­гә ярҙам итә, йәшәүгә көс бирә.

- Гәзит уҡыусыларға нин­дәй кәңәштәр бирер инегеҙ?

- Бер ваҡытта ла төшөнкөлөккә бирелергә ярамай. Стрестан һаҡла­нырға кәрәк, бар ауыры­уҙар ҙа нервынан башлана тиҙәр бит. Әгәр ҙә был яман сир була ҡалһа, паника һәм күҙ йәштәре ярҙам итмәй. Йәшәргә, ә ғазапланырға түгел. Нисек сирләһәң дә, физик көсөргәнеш кәрәк, бер ваҡытта ла хәрәкәттән баш тартырға түгел. Тышта, саф һауала йөрөмәгән саҡтарҙа, өйҙәге тренажер ярҙамға килә.

Кешегә тәбиғи аҙыҡ кәрәк. Тауыҡ үлән ашап йөрөһә, уның йомортҡаһы һәм ите, көтөүҙә үлән ашап йөрөгән һыйырҙың һөтө, үлән ашап йөрөгән малдың ите файҙалы һәм шифалы була. Шуның өсөн хәрәкәт­тә йөрөгән мал-ҡоштоң продукцияһын ғына ҡулла­нырға кәрәк. Һарымһаҡтың көн дә бер тешен ашау ҙа ор­ганизмға шифа бирә.

Тағы шуны әйтергә теләйем: һәр кеше үҙен ныҡ сәләмәт тип иҫәпләһә лә, ул даими тикшерелеп торорға тейеш. Бына мин, мәҫәлән, үҙемдең һаулығыма ваҡы­тында яуаплыраҡ ҡараһам, күп проблемаларҙан ҡо­толған булыр инем.

- Файҙалы әңгәмәгеҙ өсөн ҙур рәхмәт.

Фәниә СӘЛИМГӘРӘЕВА әңгәмәләште.

Автор фотоһы.