Үкенесле һөйөү

Мин эшләп йөрөгән ҡала мәктәбенә йәш уҡытыусы килде. Ҡул аҫтымдағы VII класта 30 бала, уларға математик кәрәк ине. Яңы уҡытыусыны тәғәйенләнеләр. Әлбиттә, йәш кешегә еңел булманы, мин һәр саҡ ярҙам итергә тырыштым, дәрестәренә лә инеп ултырҙым.

Бик аҡыллы, тотанаҡлы Нурзилә Дәүләт ҡыҙына балалар тиҙ өйрәнде. Уның исемен ҡыҫҡартып Зилә Дәүлә­товна тип йөрөттөләр. Йәш уҡытыусының кейәүҙә булғанын, өс йәшлек балаһы барлығын белдек.

– Үҙегеҙ йәш кенә булһағыҙ ҙа, ғаилә­геҙ бар икән? – тип һораным бер көн.

– Мин институтта уҡығанда уҡ кейәүгә сыҡтым, – тип яуапланы Нурзилә. – Рәмил – матур, ҡыйыу егет, күп ҡыҙҙарға оҡшай ине. Волейбол секцияһына йөрө­гәндә таныштыҡ. Дуҫлашып киттек. Уларҙың ауылына барып килдек. Ата-әсәһе – абруй ҡаҙанған кешеләр, бай йәшәйҙәр. Егет үҙе лә минең өсөн үлеп торҙо. Ата-әсәһе улдарына, “өйләнәһең!” тигән талап ҡуйҙы. Уҡыу йылын тамам­лағас, туй үткәрҙек. Ситтән тороп уҡырға күстек тә уларҙың ауыл мәктәбенә эшкә урынлаштыҡ.

Тышҡы ялтырауыҡтың ялған икәнен аңламаған бер ҡатлы ҡыҙ булғанмын. Был ғаиләлә байрам итергә яраталар ине. Сәбәбе табылып тора: тыуған көн, юбилей, байрам, кемдеңдер балаһы тыуған һәм башҡалар. Ирем дә эсә башланы. Иҫерһә, холҡо юҡ, йоҡламай, төнө буйы болара, ҡул күтәрергә лә оялмай. Ҡайнымды ғына тыңлай. Сабыйыбыҙ тыуһа, тынысланыр тиһәм, юҡ, киреһенсә, эсеүе, һуғышыуы йышайҙы ғына.

Балаға бер йәш тулғайны, эшкә сыҡтым. Мәктәптә оялам: Рәмил дә уҡыта бит, беҙҙең хәлде белеп торалар кеүек. Бер саҡ, сираттағы боларыштан һуң, баламды төрөп алдым да автобусҡа ултырып ҡайттым да киттем. Ғаиләлә кинйә­кәй алтынсы баламын, мине иркәләтеп кенә үҫтерҙеләр, үҙ һүҙле, еңмеш булдым. Әсәйемдәр бындай хәл килеп сыҡҡанға аптыраны. Артымдан ҡайным, ирем килеп, һөйләшеп алып ҡайтып киттеләр. Рәмил ғәфү үтенде, башҡаса эсмәҫкә һүҙ бирҙе, ләкин тағы шул уҡ хәл ҡабатланды. Балама өс йәш тигәндә бөтөнләй ҡайттым. Әле ауылда йәшәгән әсәйем улымды ҡарай, үҙем көн дә автобус менән эшкә килеп-ҡайтып йөрөйөм.

– Әле ирегеҙ ни эшләй?

– Ҡайным үлгәс, бөтөнләй бәйһеҙлән­де, әсәһен тыңламай, мәктәптән эштән китте. Улы янына килеп йөрөй. Әсәйем: “Кейәүҙең төҫ-башы бар. Төҫө барҙан төңөлмә, тиҙәр бит, айырылышырға ашыҡма. Улыңдың атаһы, килешегеҙ, ярашығыҙ”, – ти. Эсеүен ҡуйһа ярар ҙа ул... – тип уфтанды әңгәмәсем.

...Беҙҙең класс мәктәп буйынса дежур ине. Ишек янында торһам, бер егет килеп инде лә Нурзилә Дәүләт ҡыҙын һораны. Оҙон буйлы, ҡаҡса кәүҙәле, ипле һөйләшә.

– Уның дәрестәре бөттө, ҡайтып китте. Кем булаһығыҙ? – тим.

– Класташы, мәктәптә бергә уҡыныҡ, – тине лә сығып китте.

Аҙаҡ Нурзилә миңә һөйләне:

– Шамил эҙләп килгән, ауылға ла барған. Мәктәп-интернатта бергә уҡыныҡ. VI кластан дуҫлашып йөрөй башланыҡ. Ул рәсем төшөрә, ә мин – стена гәзите мөхәррире. Өлкән класҡа еткәс, иптәш ҡыҙым янына Шамилдың ауылына барып ҡайттым. Бик оҡшаны. Аттестат алғас, мин институтҡа юлландым, ә ул техникумға уҡырға инде. Ваҡыты еткәс, үҙен әрмегә саҡырҙылар. Өфө эргәһендә генә хеҙмәт итте, һалдат кейемендә институтҡа яныма килеп йөрөнө. Ниңәлер ояла торғайным иптәштәрҙән. Минең тирәлә егеттәр күп урала, ә Шамил ныҡ көнләшә. “Ниңә был егеткә йылмайып ҡараның, ниңә анау һиңә һүҙ ҡушты, ни эшләп уның менән һаулыҡ һорашаһың?” – тип һәр егеттән ҡыҙғана. Шуғалыр инде, ҡапыл икенсе егетте һайланым да ҡуйҙым. Тормоштоң ошолай боролош алыуына үҙем генә ғәйепле.

– Шамил өйләнгәнме?

– Эйе. Ауылдарына йәш уҡытыусы ҡыҙ килгән дә шуға өйләнгән. Ҡыҙҙары тыуғас, ҡайныһы ҡаланан фатир алып биргән. Ҡатыны һүҙ сыҡҡан һайын торлаҡ уныҡы булыуын әйтә икән. Кәләшенең ата-әсәһе лә: “Бешмәгән ирһең, ялҡауһың, ғаиләңде аҫрай алмайһың”, – тип тормоштарына ҡыҫылып аптырата, ти. Шамил ситкә китеп эшкә төшкән, ә ҡатыны янына күсмәй. Ул әле: “Һине онота алмайым. Яратам үҙеңде. Нисек тә бергә булайыҡ”, – ти. Үҙем дә бик үкенәм Шамилды рәнйеткәнемә, – тине Нурзилә, күҙ йәштәрен һөртөп.

Мин уны йыуатырға тырыштым:
– Һеҙ әле йәш, барыһы ла алда, тик уйлап эш итергә кәрәк, йөрәгеңде тыңла.
Бер аҡыл эйәһенең һүҙҙәре хәтергә килде. “Кеше донъяға килгәндә, уға тәғәйен яртыһы ла тыуа. Шул ике йән бер-береһен эҙләй икән. Әгәр ҙә тап килеп ҡауышһалар, бәхетле пар булып ғүмер итәләр. Ә күпме йән үҙенең яртыһын таба алмай аҙашып йөрөй, интегеп йәшәй. Йөҙ кешенең егермеһе генә үҙ бәхетен таба икән”, – тип яҙған ул....Күп йылдар үтеп китте. Мин хаҡлы ялға сыҡтым. Бер мәл баш ҡалаға килгәнемдә көтмәгәндә Нурзиләне осраттым. Тулы кәүҙәле, матур ҡатын сәләм биргәс, башта танымай торҙом. “Колледжда уҡытам, өйгә ҡайтып барам, әйҙәгеҙ, беҙгә барып ял итеп алығыҙ”, – тип ҡыҫтай башланы. Таксиға сығам тигәс, еңел машинала автовокзалға алып барҙы. Байтаҡ һөйләшеп ултырҙыҡ.
– Шамил менән өйләнештек. Ул эшсән, уңған ир булып сыҡты. Ҡаланан алыҫ түгел ер алып, атай-әсәйҙәр, туғандар ярҙамы менән өй күтәрҙек, донъябыҙ бөтөн. Ирем механик, заводта эшләй. Уртаҡ ике балабыҙ бар. Минең улымды ла үҙенекеләй күреп үҫтерҙе. Әле ул хәрби училищела уҡый. Үҙенең ҡыҙына ла ай һайын аҡса ебәреп, һәр яҡлап ярҙам итеп тора. “Йәш ғүмерҙең күпме матур мәлен заяға үткәрҙек. Бында икебеҙ ҙә ғәйепле”, – ти. Һине аңлаған, яратҡан кешең менән ғүмер итеүе оло бәхет икән, – тип һөйләне Нурзилә Дәүләт ҡыҙы, күҙҙәрендә бәхет осҡондары балҡытып.

Уның тормошона мин дә ҡыуандым. Ғүмер ике килмәй, шуға күрә яҙмыштың ҡоло түгел, ә хужаһы булып йәшәргә кәрәк, тип уйландым, ҡайтыр юлға сыҡҡас...

Рәсимә АЙСЫУАҠОВА.